scanfan
Yönetici
- 25 Eyl 2013
- 7,211
- 75,439
Ev Tipi Örgü Makinesi
1960'larda Evlerde Amatör Trikotaj
Boş zamanlarında örgü şişleri ve tığlarla örgü örmek ev kadınlarıyla özdeşleşmiş uğraşıların başında gelir. Bunu bir adım ileri götüren ev hanımları Türkiye'de özellikle 1960'lı ve 70'li yıllarda daha yoğun olmak üzere endüstride kullanılan "trikotaj makineleri"nin amatör ev kullanımı için üretilmiş olanlarından satın alıp evlerinde daha pratik bir biçimde örgü örmeye başladılar. Endüstride kullanılan muadillerinden çok az farkı olan bu ev tipi trikotaj (örgü) makinelerinde hızlı örgü örülebiliyordu. Bizim evde de bir tane vardı bunlardan, Almanya'dan gelmişti, oradaki bir akrabaya ısmarlanmıştı. Ben o zaman Türkiye'ye ithal edilmediğini sanıyordum, geçenlerde eski bir Hayat mecmuasında aşağıdaki reklama rastlayınca yanıldığımı anladım, meğer 1967 yılında dergilerde ilanlarına rastlanacak kadar rağbet görmüş bu makineler. Bizimkinin markasını hatırlamıyorum, ama aşağıdakinden biraz daha geniş ve hacimliydi galiba. Üstündeki hareketli parçayı sağa veya sola bir kez çekişte 1 metre uzunluğundaki 1 sıra ilmek bir saniyede örülmüş olurdu. Bir buçuk saatte bir kazak, 20 dakikada kaşkol örülebiliyordu. Ancak biraz gürültülüydü ve üstündeki parçayı sağa sola çekmek bayağı kol gücü gerektiriyordu, kullanması yorucuydu yani. İlk hevesle tüm ev ahalisine kazak, kaşkol, bere, streç pantolon, çorap vs örüldü. Bir ara ayakkabılarımız hariç üstümüzdekilerin hepsi trikotajdı, kumaş giysileri unutmuştuk nerdeyse. Sıra akrabalara gelmişti, onlara da istedikleri her şey örüldü, teslim edildi (bunların bir de "provaları" olurdu, en sıkıcısı da buydu, vücuda topluiğne batmaları filan). Hızımızı alamamıştık, yününü kendi getiren komşu ve tanıdıklar da gece gündüz çalışılarak giydirildi. Bir yılın sonunda artık evcek bitap düşmüştük. Bu arada makinenin birkaç tığı kırılınca üretime(!) ara verdik, yedek parçası bulunamayınca da makine yüklüğe kaldırıldı ve unutuldu. Kurtulmuştuk! (hem eziyetten hem de yün masrafından). Ama bu trikotaj makinelerini birbirinden görenler, heveslenip durumları da müsaitse kendilerine de bir tane getirtiyorlardı. Ancak hiçbir zaman evlerdeki yeri, dikiş makinelerinin yeri kadar olamadı, unutmayın "Her genç kızın rüyası, Zetina dikiş makinesi"dir!
50 yıl önce toplumun üretim tarzı daha bireyseldi. Doğuştan girişimci bir ruha sahip olan insanlarımız mahalle aralarında her şeyi üretirdi. Her mahallede ciltçi, terzi, yorgancı, dondurmacı, radyo tamircisi, ayakkabı tamircisi vs her iş kolundan dükkan açılır-kapanırdı. Bizim mahallede müzik aletleri üreten bir dükkan bile vardı, hattâ başka bir mahalledeki bir dükkanda faaliyet gösteren gazoz üreten bir atelye bile gördüm. Bu arada bazı girişimciler bu ev tipi trikotaj makinelerini bir araya getirip ortak dükkan açtılar ve yeni makineler de alarak mahalle arasında trikotaj işine başladılar. Sonra ekonomi düzeni değişti, bunların çoğu teker teker ortadan kalktı.
Bu konuyu sevgili Baltimora'nın müstakbel "nostalji kitabı"na bir katkı olsun diye özellikle seçtim. Onun da belirttiği gibi piyasadaki nostalji kitaplarında daha yüzeysel ve sık dile getirilen sıradan konular yer alıyor. Benim göz attıklarım arasında "trikotaj makineleri"ne rastlamadım. Ekonomik sıkıntıların doğal bir sonucu olarak toplumda nostaljiye karşı bir merak doğdu (kaçış mekanizması?) bunun sonucunda da iyi araştırılmadan, kulaktan dolma bilgilerle, görsellerin desteği (yani bir nevi referans) olmadan ticari amaçlarla alelacele yazılmış kitaplarda eksiz ve yetersiz bilgiler yer alıyor. Aralarında edebi bir dille yazılmış çok kaliteli olanları da var, örneğin "Ayfer Tunç"un "Bir Maniniz Yoksa Annemler Size Gelecek" (2001) kitabı gibi. Onda bile yazar bazı başlıklarda anlattıklarını bizzat yaşamadığını, sağdan soldan duyduklarıyla konuyu toparladığını itiraf etmiş. Bu nedenle Baltimora'nın ileride yazacağı kitabının çok ayrıntılı ve referans destekli olacağını tahmin ediyorum.
23 Mart 1967 tarihli Hayat Mecmuası'nda çıkan bir Singer örgü makinesi reklamı.
Ev tipi örgü (trikotaj) makineleri bizde 1960'larda yaygındı, ama dünyadaki örneklerinin evveliyatı yüzyılın başına kadar gidiyor. Aşağıda 1950'li, 60'lı ve 70'li yıllardan başlayarak daha eski yıllara kadar giden yabancı dergilerde çıkmış çeşitli ev tipi örgü makineleri reklamları yer alıyor.
Son düzenleme:
