Edgar Rice Burroughs, Ormanlar Kralı Tarzan'ı 1912'de yarattı. İlk ortaya çıktığı roman olan Tarzan Of The Apes (Türkiye'de Milliyet Yayınları tarafından Tarzan Maymun Adam adıyla yayımlandı) o yılın Ekim ayında All Story Magazine'de yayımlanmaya başladı. Rudyard Kipling'in ve H. Rider Haggard'ın etkisi açıkça hissedildiği roman hemen başarıya ulaştı. Ciltli baskısı 1914'te çıktı.
İsyan çıkaran tayfaları tarafından bir Afrika kıyısında ölüme terk edilen Greystoke lordu ve leydisinin bir kulübede doğan oğullarının hikâyesi kısa sürede tüm dünyada milyonlarca okur tarafından tanınır oldu. Ailesinin ölümünden sonra maymunlar tarafından yetiştirilen Tarzan daha sonra kabilesinin lideri oldu ve Afrika ormanlarında adaleti yerine getiren bir kişilik haline geldi. Hikâyenin oldukça yoğun ve ani gelen başarısı nedeniyle peşi sıra pek çok hikâye daha geldi. 1950'de öldüğünde Burroughs 45 kadar orijinal Tarzan romanı ve hikâyesi yazmıştı (bazıları ölümünden sonra yayımlandı).
Tarzan'ın ünü sinemaya (ilk Tarzan filmi 1918'de çekilmişti) radyoya, televizyona ve tiyatroya da yayıldı. Ama, tüm bunlar içinde Tarzan'ın imajına ve efsanesine en sadık olan tür çizgi romandı. 1928'de Joseph H. Neebe adlı bir reklamcı Tarzan Of The Apes'in bir çizgi-bant uyarlamasını satmak için Famous Books and Plays Inc.'i kurdu. Uyarlaması gösterişten ve gürültülü konuşma balonları ya da ses efektleri içermekten uzaktı ve Burroughs'un metni illüstrasyonların altında yer alıyordu. Çizerlik için ilk aday Tarzan romanlarının bazıları için illüstrasyonlar yapmış olan deneyimli çizer J. Allen St. John'du. Ama St. John, Ormanlar Kralı'nın çizgi roman versiyonun başarılı olacağına inanmadığı için, Neebe ile anlaşamadılar. Sonra, Neebe, reklamcı bir dostu olan Hal Foster'a gitti. İsabetli bir seçimdi, zira Foster olağanüstü çizgisiyle diziye büyük bir başarı kazandıracaktı.
Bu uyarlamanın ajanslığını Metropolitan Newspaper Service üstlendi ve dizi 7 Ocak-16 Mart 1929 arasında çeşitli gazetelerde yayımlandı. O kadar beğenildi ki devamı hemen geldi. Burroughs'un ikinci Tarzan romanı, Return of Tarzan'dan uyarlanan dizinin çizeri Rex Maxon'di. United Feature Ajansı 1930'da Metropolitan'ı da bünyesine dahil etti ve yeni editörler günlük dizinin popülaritesine güvenerek 15 Mart 1931'den itibaren diziye pazar günleri bir sayfa ayırmaya karar verdiler. Maxon'un çizimlerinin sonucu o kadar kötüydü ki birkaç ay sonra, 27 Eylül 1931'de Foster geri çağrıldı. Kullanımına verilen bütün bir gazete sayfası sayesinde Foster sanatsal kabiliyetini özgürce kullanabilme imkânına kavuştu. Sinematografik teknikleri çizgi romanın dilbilgisi içine yedirerek bant alanında bir devrim yaptı. Foster karakterlere ve aksiyona önem verdiği kadar aksesuarlara ve dekora da önem veriyordu.
Foster'ın olağanüstü çalışması William Randolph Hearst'ün King Features'ının dikkatini çekti ve 1937'de Foster daha iyi bir ücretle kendi eseri olan Prince Valiant'ı (Kahraman Prens) çizmeye başladı. Tarzan'ı Burne Hogarth devraldı (adı ilk defa 9 Mayısta göründü). Önceleri Foster'ı taklit eden Hogarth daha sonra onu en beğenilen çizgi roman sanatçılarından biri haline getiren kendi tarzını geliştirdi. Hogarth, Tarzan'ın Pazar sayfalarını (Sunday Page) Aralık 1945'e kadar çizdi. Yazar, Don Garden'dı.
Hogarth, 1940'ların ortasında işi bıraktı. Verdiği iki senelik bir aradan ve Drago adlı başarısız olan bir çizgi roman denemesinden sonra, metni kendisinin yazacağı sözü verilince geri döndü. (Bu iki sene boyunca onun yerini "Rubimor" (Ruben Moreira) doldurmuştu.) Sonraki üç yıl boyunca. Ağustos 1947'den Ağustos 1950'ye kadar en iyi işlerinden bazılarını çıkardı.
Tarzan'ın o dönemdeki maceralarında Hogarth bu mitin görkemli olmasını sağlayan görsel bir yaklaşımı hedeflemişti. Onun Tarzan'ı, diğer bütün çizerlerin Tarzan'larından çok Ormanlar Kralı'nın vücut bulmuş şekli olarak kabul gördü. Bu bakımdan Hal Foster'ı bile geride bırakmıştı.
1947'den sonra özellikle günlük bantlarda art arda pek çok çizer değişikliği oldu. 1947'nin sonlarında dizinin başına birkaç aylığına Hogarth geçti. Ondan sonra Dan Barry (1947-49), John Lehti (1949), Paul Reinman (1949-50) ve Haziran 1950'ye kadar da "Cardy"(Nicolas Viskardy) geldi. Son olarak, Bob Lubbers hem günlük dizinin hem de pazar sayfalarının çizimlerini üstlendi. İlk kez, iki diziyi birden tek çizer hazırlıyordu.
Lubbers'ın dönemi Ocak 1954'e kadar sürdü. Ardından dizinin başına John Celardo geçti. On dört yıl boyunca Celardo Tarzan'a çok parlak olmasa da bir istikrar kazandırdı. 1968'in başında Ormanlar Kralı'nın çizgi roman maceralarını çizen Russ Manning gazetedeki dizinin başına geçti ve diziye eski görsel görkemini yeniden kazandırdı. Bir başka deyişle Foster'ın versiyonunun zerafetini ve Hogarth'ın yorumunun gücünü birleştirmeyi başardı.
Manning'in tüm çabalarına rağmen Tarzan'ın düşüşü devam etli. 1972'de ajans günlük diziyi durdurarak eski maceraları yeniden yayımlamaya başladı. Pazar dizisi ise Manning'in kontrolünde devam etti. 1979'dan 1981e kadar çizer Gil Kane ve yazar Archie Goodwin dizinin başına geçti. 1981'de Mike Grell diziyi devam etıirdi. İki yıl sonra diziyi, çizer Gray Morrow ve yazar Don Kraar aldı.
Tarzan'ın çizgi romanlardaki kariyeri de gazetelerdeki kariyeriyle aynı yılda başladı. 1929'da Grosset & Dunlap günlük diziyi siyah-beyaz ve ciltli olarak yayımlayarak 50 cent'e sattı. Kitap, 1934'te, bu Büyük Bunalım yılında 25 cent fiyatıyla tekrar yayımlandı. Maymun Adam ilk kez Tip Top Comics'in 1. sayısında renkli olarak göründü (1936). Bu dergide diğer tüm United Features karakterleri gibi Foster'ın pazar günü çizdikleri de yeniden yayımlanıyordu. United Features'ın çizgi roman listesine 1938'de Comics on Parade de katıldı ve Foster ile Maxon'in çizdiği günlük diziler renkli olarak yayımlandı. 1939'da Dell, ilk Tarzan of the Apes günlük dizisini siyah-beyaz olarak yeniden yayımladı. Bu kitabın içinde Henry Vallely'nin yaptığı bazı çizimler de bulunuyordu. 1940'ta United Features, Foster'ın çizdiği, Tarzan'ın etkileyici Mısır macerasını yeniden bastı. 1941'de United Features, Hogarth'ın çizdiği pazar dizisini Sparkler Comics'te yeniden yayımladı. Hogarth aynı zamanda derginin orijinal kapak çizimlerine de katkıda bulundu.
1947'de Dell, ilk orijinal Tarzan çizgi romanını, Jesse Marsh'ın çizdiği Tarzan and the Devil Ogre'ı yayımladı. Aynı yıl Tarzan and the Tohr yayımlandı. Bu ikisinin başarısı sayesinde Tarzan 1948'de aylık bir dergiye kavuştu. Çizimlerin çoğunu Marsh yapıyordu. Diğer çizerler arasında Manning ve Doug Wildey vardı.
Edgar Rice Burroughs Inc., 1972'de Dell/Gold Key ile olan ilişkisini bitirdi ve Tarzan'ın lisansını DC'ye verdi. DC versiyonu, Joe Kubert tarafından çiziliyordu ama başarılı olamadı. 1977'de karakteri Marvel ele aldı ve baş çizer olarak John Buscema'yı atadı. Ama Marvel da iki yıl sonra diziden vazgeçti 1984'te son Tarzan filminin iki sayılık bir uyarlaması için ormana geri döndü.
Hem Dell/Gold Key hem DC, Tarzan'ın oğlu Korak'a adanmış birer kitap çıkardılar. Çizerler arasında Russ Manning, Warren Tufts ve Frank Thome vardı. Charlton, Tarzan'ın artık kamuya maloldugunu düşündüğü için 1964-65'te izinsiz bir şekilde Jungle Tales of Tarzan adlı bir dizi yayımladı. Çizimleri Sam Glanzman yapıyordu ve dizi durdurulmadan önce dört sayı çıktı.
Türkiye'de Tarzan gazete bantları-pazar sayfaları, ayrı albüm ve dergiler ya da çeşitli dergilerde dolgu malzemesi olarak sayısız kez yayımlandı. Gazeteler, çizgi roman sayfası hazırlarken, Tarzan ilk akla gelen ürünlerden biriydi. Sinemada kazandığı popülarite, tercih edilmesindeki en temel etkendi. Uzun yıllara yayılan, telifli ya da kopyalanarak sürdürülen Tarzan'ın Türkiye serüveninden üç ilginç nokta sayabilirim. Birincisi, seksenli yıllarda Milliyet Çocuk dergisinin özel sayı olarak verdiği Hogart'ın çizdiği Tarzan'dı. İlk kez orijinal renk ve baskı kalitesine bu denli yakın bir Tarzan yayımlanmıştı. İkincisi, Tarzan'ın popülaritesinden faydalanarak üretilmiş olan Akim adlı yabancı çizgi roman aynı mantıkla, hem de uzun yıllar Tarzan adıyla yayımlandı. Üçüncüsü, Tarzan'ın çeşitli yerli çizerler tarafından çalışmalarında kullanılmasıydı. Cemal Nadir, Tekin Aral vb. birçok çizer özellikle mizahî çizgi romanlarda Tarzan'ı yorumlayarak kullandılar. O kadar ki Türkiye'de üretilen Tenten kopyalarında dahi Tarzan kullanıldı. Çeşitli karelerinden, çizim tekniklerinden yapılan çalıntıları ise hiç saymıyoruz. Tarzan son olarak Aksoy Yayıncılık tarafından geçtiğimiz yıllarda dizi olarak başlatıldı. Russ Manning'in çalışmalarından oluşan bu dizi, renkliden siyah-beyaza çevrilmiş hali ve serüvenlerin atlanarak aktarıldığı sunumuyla oldukça başarısızdı.
CAN YALÇINKAYA
İsyan çıkaran tayfaları tarafından bir Afrika kıyısında ölüme terk edilen Greystoke lordu ve leydisinin bir kulübede doğan oğullarının hikâyesi kısa sürede tüm dünyada milyonlarca okur tarafından tanınır oldu. Ailesinin ölümünden sonra maymunlar tarafından yetiştirilen Tarzan daha sonra kabilesinin lideri oldu ve Afrika ormanlarında adaleti yerine getiren bir kişilik haline geldi. Hikâyenin oldukça yoğun ve ani gelen başarısı nedeniyle peşi sıra pek çok hikâye daha geldi. 1950'de öldüğünde Burroughs 45 kadar orijinal Tarzan romanı ve hikâyesi yazmıştı (bazıları ölümünden sonra yayımlandı).
Tarzan'ın ünü sinemaya (ilk Tarzan filmi 1918'de çekilmişti) radyoya, televizyona ve tiyatroya da yayıldı. Ama, tüm bunlar içinde Tarzan'ın imajına ve efsanesine en sadık olan tür çizgi romandı. 1928'de Joseph H. Neebe adlı bir reklamcı Tarzan Of The Apes'in bir çizgi-bant uyarlamasını satmak için Famous Books and Plays Inc.'i kurdu. Uyarlaması gösterişten ve gürültülü konuşma balonları ya da ses efektleri içermekten uzaktı ve Burroughs'un metni illüstrasyonların altında yer alıyordu. Çizerlik için ilk aday Tarzan romanlarının bazıları için illüstrasyonlar yapmış olan deneyimli çizer J. Allen St. John'du. Ama St. John, Ormanlar Kralı'nın çizgi roman versiyonun başarılı olacağına inanmadığı için, Neebe ile anlaşamadılar. Sonra, Neebe, reklamcı bir dostu olan Hal Foster'a gitti. İsabetli bir seçimdi, zira Foster olağanüstü çizgisiyle diziye büyük bir başarı kazandıracaktı.
Bu uyarlamanın ajanslığını Metropolitan Newspaper Service üstlendi ve dizi 7 Ocak-16 Mart 1929 arasında çeşitli gazetelerde yayımlandı. O kadar beğenildi ki devamı hemen geldi. Burroughs'un ikinci Tarzan romanı, Return of Tarzan'dan uyarlanan dizinin çizeri Rex Maxon'di. United Feature Ajansı 1930'da Metropolitan'ı da bünyesine dahil etti ve yeni editörler günlük dizinin popülaritesine güvenerek 15 Mart 1931'den itibaren diziye pazar günleri bir sayfa ayırmaya karar verdiler. Maxon'un çizimlerinin sonucu o kadar kötüydü ki birkaç ay sonra, 27 Eylül 1931'de Foster geri çağrıldı. Kullanımına verilen bütün bir gazete sayfası sayesinde Foster sanatsal kabiliyetini özgürce kullanabilme imkânına kavuştu. Sinematografik teknikleri çizgi romanın dilbilgisi içine yedirerek bant alanında bir devrim yaptı. Foster karakterlere ve aksiyona önem verdiği kadar aksesuarlara ve dekora da önem veriyordu.
Foster'ın olağanüstü çalışması William Randolph Hearst'ün King Features'ının dikkatini çekti ve 1937'de Foster daha iyi bir ücretle kendi eseri olan Prince Valiant'ı (Kahraman Prens) çizmeye başladı. Tarzan'ı Burne Hogarth devraldı (adı ilk defa 9 Mayısta göründü). Önceleri Foster'ı taklit eden Hogarth daha sonra onu en beğenilen çizgi roman sanatçılarından biri haline getiren kendi tarzını geliştirdi. Hogarth, Tarzan'ın Pazar sayfalarını (Sunday Page) Aralık 1945'e kadar çizdi. Yazar, Don Garden'dı.
Hogarth, 1940'ların ortasında işi bıraktı. Verdiği iki senelik bir aradan ve Drago adlı başarısız olan bir çizgi roman denemesinden sonra, metni kendisinin yazacağı sözü verilince geri döndü. (Bu iki sene boyunca onun yerini "Rubimor" (Ruben Moreira) doldurmuştu.) Sonraki üç yıl boyunca. Ağustos 1947'den Ağustos 1950'ye kadar en iyi işlerinden bazılarını çıkardı.
Tarzan'ın o dönemdeki maceralarında Hogarth bu mitin görkemli olmasını sağlayan görsel bir yaklaşımı hedeflemişti. Onun Tarzan'ı, diğer bütün çizerlerin Tarzan'larından çok Ormanlar Kralı'nın vücut bulmuş şekli olarak kabul gördü. Bu bakımdan Hal Foster'ı bile geride bırakmıştı.
1947'den sonra özellikle günlük bantlarda art arda pek çok çizer değişikliği oldu. 1947'nin sonlarında dizinin başına birkaç aylığına Hogarth geçti. Ondan sonra Dan Barry (1947-49), John Lehti (1949), Paul Reinman (1949-50) ve Haziran 1950'ye kadar da "Cardy"(Nicolas Viskardy) geldi. Son olarak, Bob Lubbers hem günlük dizinin hem de pazar sayfalarının çizimlerini üstlendi. İlk kez, iki diziyi birden tek çizer hazırlıyordu.
Lubbers'ın dönemi Ocak 1954'e kadar sürdü. Ardından dizinin başına John Celardo geçti. On dört yıl boyunca Celardo Tarzan'a çok parlak olmasa da bir istikrar kazandırdı. 1968'in başında Ormanlar Kralı'nın çizgi roman maceralarını çizen Russ Manning gazetedeki dizinin başına geçti ve diziye eski görsel görkemini yeniden kazandırdı. Bir başka deyişle Foster'ın versiyonunun zerafetini ve Hogarth'ın yorumunun gücünü birleştirmeyi başardı.
Manning'in tüm çabalarına rağmen Tarzan'ın düşüşü devam etli. 1972'de ajans günlük diziyi durdurarak eski maceraları yeniden yayımlamaya başladı. Pazar dizisi ise Manning'in kontrolünde devam etti. 1979'dan 1981e kadar çizer Gil Kane ve yazar Archie Goodwin dizinin başına geçti. 1981'de Mike Grell diziyi devam etıirdi. İki yıl sonra diziyi, çizer Gray Morrow ve yazar Don Kraar aldı.
Tarzan'ın çizgi romanlardaki kariyeri de gazetelerdeki kariyeriyle aynı yılda başladı. 1929'da Grosset & Dunlap günlük diziyi siyah-beyaz ve ciltli olarak yayımlayarak 50 cent'e sattı. Kitap, 1934'te, bu Büyük Bunalım yılında 25 cent fiyatıyla tekrar yayımlandı. Maymun Adam ilk kez Tip Top Comics'in 1. sayısında renkli olarak göründü (1936). Bu dergide diğer tüm United Features karakterleri gibi Foster'ın pazar günü çizdikleri de yeniden yayımlanıyordu. United Features'ın çizgi roman listesine 1938'de Comics on Parade de katıldı ve Foster ile Maxon'in çizdiği günlük diziler renkli olarak yayımlandı. 1939'da Dell, ilk Tarzan of the Apes günlük dizisini siyah-beyaz olarak yeniden yayımladı. Bu kitabın içinde Henry Vallely'nin yaptığı bazı çizimler de bulunuyordu. 1940'ta United Features, Foster'ın çizdiği, Tarzan'ın etkileyici Mısır macerasını yeniden bastı. 1941'de United Features, Hogarth'ın çizdiği pazar dizisini Sparkler Comics'te yeniden yayımladı. Hogarth aynı zamanda derginin orijinal kapak çizimlerine de katkıda bulundu.
1947'de Dell, ilk orijinal Tarzan çizgi romanını, Jesse Marsh'ın çizdiği Tarzan and the Devil Ogre'ı yayımladı. Aynı yıl Tarzan and the Tohr yayımlandı. Bu ikisinin başarısı sayesinde Tarzan 1948'de aylık bir dergiye kavuştu. Çizimlerin çoğunu Marsh yapıyordu. Diğer çizerler arasında Manning ve Doug Wildey vardı.
Edgar Rice Burroughs Inc., 1972'de Dell/Gold Key ile olan ilişkisini bitirdi ve Tarzan'ın lisansını DC'ye verdi. DC versiyonu, Joe Kubert tarafından çiziliyordu ama başarılı olamadı. 1977'de karakteri Marvel ele aldı ve baş çizer olarak John Buscema'yı atadı. Ama Marvel da iki yıl sonra diziden vazgeçti 1984'te son Tarzan filminin iki sayılık bir uyarlaması için ormana geri döndü.
Hem Dell/Gold Key hem DC, Tarzan'ın oğlu Korak'a adanmış birer kitap çıkardılar. Çizerler arasında Russ Manning, Warren Tufts ve Frank Thome vardı. Charlton, Tarzan'ın artık kamuya maloldugunu düşündüğü için 1964-65'te izinsiz bir şekilde Jungle Tales of Tarzan adlı bir dizi yayımladı. Çizimleri Sam Glanzman yapıyordu ve dizi durdurulmadan önce dört sayı çıktı.
Türkiye'de Tarzan gazete bantları-pazar sayfaları, ayrı albüm ve dergiler ya da çeşitli dergilerde dolgu malzemesi olarak sayısız kez yayımlandı. Gazeteler, çizgi roman sayfası hazırlarken, Tarzan ilk akla gelen ürünlerden biriydi. Sinemada kazandığı popülarite, tercih edilmesindeki en temel etkendi. Uzun yıllara yayılan, telifli ya da kopyalanarak sürdürülen Tarzan'ın Türkiye serüveninden üç ilginç nokta sayabilirim. Birincisi, seksenli yıllarda Milliyet Çocuk dergisinin özel sayı olarak verdiği Hogart'ın çizdiği Tarzan'dı. İlk kez orijinal renk ve baskı kalitesine bu denli yakın bir Tarzan yayımlanmıştı. İkincisi, Tarzan'ın popülaritesinden faydalanarak üretilmiş olan Akim adlı yabancı çizgi roman aynı mantıkla, hem de uzun yıllar Tarzan adıyla yayımlandı. Üçüncüsü, Tarzan'ın çeşitli yerli çizerler tarafından çalışmalarında kullanılmasıydı. Cemal Nadir, Tekin Aral vb. birçok çizer özellikle mizahî çizgi romanlarda Tarzan'ı yorumlayarak kullandılar. O kadar ki Türkiye'de üretilen Tenten kopyalarında dahi Tarzan kullanıldı. Çeşitli karelerinden, çizim tekniklerinden yapılan çalıntıları ise hiç saymıyoruz. Tarzan son olarak Aksoy Yayıncılık tarafından geçtiğimiz yıllarda dizi olarak başlatıldı. Russ Manning'in çalışmalarından oluşan bu dizi, renkliden siyah-beyaza çevrilmiş hali ve serüvenlerin atlanarak aktarıldığı sunumuyla oldukça başarısızdı.
CAN YALÇINKAYA