Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Mardin iline bağlı bir ilçe olan Mazıdağı, kuzeyinde Diyarbakır, doğusunda Savur, güneydoğusunda Merkez ilçe, güneyinde Kızıltepe ve Derik, batısında da yine Derik ilçesi ile çevrilidir. Mardin’in batı kesiminde yer alan Mazıdağı, Mardin-Midyat Eşiğinin Diyarbakır havzasına doğru alçaldığı kuzeybatı bölümünde kurulmuştur. Mardin-Midyat Eşiğinin üzerinde ilçenin en yüksek noktası olan Mazıdağı (1.252 m.) bulunmaktadır. İlçe topraklarını Mazıdağı’ndan kaynaklanan ve ilçe sınırları dışında Dicle Nehri’ne katılan Göksu ve Bağlıca Çayları sulamaktadır. Mardin’e 48 km. uzaklıktadır. Denizden yüksekliği 1.250 m. olan ilçenin yüzölçümü ise 869 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 13.452’dir.
İlçede Karasal İklim hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçer.
İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler, buğday arpa, mercimek, tütün, üzümdür. Az miktarda da nohut ve incir yetiştirilir. Hayvancılıkta koyun, Ankara keçisi, kıl keçisi yetiştirilir.Ayrıca arıcılık ve kümes hayvancılığı da ilçe ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Hayvancılığın büyük bir bölümü yüksek düzlüklerdeki göçer aşiretleri tarafından yapılmaktadır. El sanatlarının önemli bir ekonomik değeri bulunmaktadır. İlçe topraklarında fosfat yatakları vardır.
Eski ismi Şamrah olan Mazıdağı’nın çok eskiye dayanan bir tarihi vardır. Palaolotik Çağda yörede yerleşim olduğu Zambırhan ve Aşrihan mağaralarında ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır. Mezopotamya devletlerinin Anadolu ile ticari bağlantısı bu yöreden yapılmış ve aynı zamanda da konaklama yeri konumundadır. Sümerlerin buraya hakim oldukları tarihi belgelerden anlaşılmaktadır.
Bizanslılar bu yöreye hakim olmuşlar ve burada gümüş madeni bularak işletmişlerdir. Bu madeni güvence altına almak, kervan yollarını da kontrol etmek için bir de kale yaptırmışlardır. Bu dönemde Kiliseler yapılmış ve bunların kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular, ardından da Artuklular yöreye hakim olmuşlardır. XV.yüzyılda Karakoyunlular ile Akkoyunlular arasında yöre sık sık el değiştirmiş, XVI.yüzyılda Safeviler buraya hakim olmuştur. Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında, 1517’de Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Cumhuriyet döneminde Derik ilçesine bağlı bir bucak merkezi olan Mazıdağı 1937 yılında Mardin’e bağlı ilçe konumuna getirilmiştir.
İlçeden günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Şamrah Kalesi kalıntıları ile Dermetinan Kalesi bulunmaktadır. Ayrıca Zambırhan ve Aşrihan mağaraları ilçenin doğal oluşumlarıdır.
Dermetinan Kalesi
Mardin Mazıdağı ilçesinin 20 km. kuzeybatısında Gümüşyuva Köyü’nde bulunan bu kalenin de yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Anadolu’yu istila eden Timur Mezopotamya’yı ve Karadağ’a hâkim olmak, Mardin ile Diyarbakır’ın yolunu kesmek amacı ile bu kaleyi ele geçirmekte zorlanmıştır.
Dermetinan Kalesi 150 m. yüksekliğinde bir tepe üzerindeki düzlükte kurulmuştur. Yöresel kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan kalenin 8 burcu ve gözetleme kuleleri bulunmaktadır. Kalenin giriş kapısı kuzey yönündedir. İçerisinde su sarnıçları ve yapı temel kalıntıları bulunmaktadır. Burada yapılan yüzey araştırmalarında Bizans dönemine ait mezarlar ve küçük buluntular ele geçirilmiştir. Ayrıca duvarlarında kabartmalar bulunmaktadır.
Gümüşova Mağarası
Mardin Mazıdağı ilçesine 30 km. uzaklıktaki Gümüşyuva Köyü’nde bulunan bu mağara Bizans döneminde kullanılmıştır.
Mağara içerisinde Bizans döneminden kalma temel kalıntıları ile giriş kapısı üzerinde de iki mühür resmi bulunmaktadır.
Şamrah (Mazıdağı)
Eski ismi Şamrah olan Mazıdağı’nın çok eskiye dayanan bir tarihi vardır. Palaolotik Çağda yörede yerleşim olduğu Zambırhan ve Aşrihan mağaralarında ele geçen buluntulardan anlaşılmaktadır. Mezopotamya devletlerinin Anadolu ile ticari bağlantısı bu yöreden yapılmış ve aynı zamanda da konaklama yeri konumundadır. Sümerlerin buraya hakim oldukları tarihi belgelerden anlaşılmaktadır.
Bizanslılar bu yöreye hakim olmuşlar ve burada gümüş madeni bularak işletmişlerdir. Bu madeni güvence altına almak, kervan yollarını da kontrol etmek için bir de kale yaptırmışlardır. Bu dönemde Kiliseler yapılmış ve bunların kalıntıları günümüze kadar ulaşmıştır.
Mazıdağı Sümerler devrinden beri yerleşim yeri olduğu tahmin edilmektedir. 50 metrelik bir tepenin üstünde bulunan Dermetinan Kalesi, Sultan Şeyhmus, Pir Hattap Türbeleri önemli ziyaret yerleridir. Zambırhan ve Asrihan iki mağaraları Taş Devrinden kalmadır.
Kervanların bu mağaraların daha sonraları konaklama amacı ile kullandıkları anlaşılmıştır. İlçenin batısında Şamrah Kalesi namıyla anılan kalenin yanı sıra Gümüşyuva Köyünde Bizanslılar tarafından bulunup işletilen gümüş madeni ve bu madeni korumak amaçlı yapılan kale ve müstahkem yerler aynı yerde bulunan Kilise kalıntıları tarihi bir nitelik taşımaktadır.
Dermetinan Kalesi
Mardin Mazıdağı ilçesinin 20 km. kuzeybatısında Gümüşyuva Köyü’nde bulunan bu kalenin de yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre Anadolu’yu istila eden Timur Mezopotamya’yı ve Karadağ’a hâkim olmak, Mardin ile Diyarbakır’ın yolunu kesmek amacı ile bu kaleyi ele geçirmekte zorlanmıştır.
Dermetinan Kalesi 150 m. yüksekliğinde bir tepe üzerindeki düzlükte kurulmuştur. Yöresel kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan kalenin 8 burcu ve gözetleme kuleleri bulunmaktadır. Kalenin giriş kapısı kuzey yönündedir. İçerisinde su sarnıçları ve yapı temel kalıntıları bulunmaktadır. Burada yapılan yüzey araştırmalarında Bizans dönemine ait mezarlar ve küçük buluntular ele geçirilmiştir. Ayrıca duvarlarında kabartmalar bulunmaktadır.