Hieronymus Bosch ( 1450 - 1516 )
Hollandali ressam.yasami ve yapitlari üzerine çok az bilgi vardir.Yapitlarindan çogu özellikle XVI. yy’daki dinsel bunalimlar sirasinda yok edildi. On dolayinda tablosu ya kendi imzasini tasir( bu imzalarin gerçekligi saptanmistir), ya da eski belgelere göre belirlenmistir (özellikle Ispanya krali Felipeli tarafindan satin alinanlar.)Daha sonra arstirmacilar Bosch üzerine arastirmalarini yogunlastirdilar ve Bosch’un yapitlarinin kronolojisini belirlemeye çalistilar; bunun sonucunda, hepsi pano üzerine yagli boyayla yapilmis en ünlü tablolarin (bu arada günümüze ulasmis birkaç desenin de)genis dönemli bir siniflamasi ortaya çikti;-1475’e dogr. -1485’e dogr.: Deliligin tedavisi ile Yedi büyük günah (masa tablasi) (Prado- Madrid); Kana Dügünü (Boymans- Van Beuningen müzesi, Rotterdam); Usta Hirsiz (Saint Germain- en Laye müzesi), Ecce Homo (Stadel enstitüsü, Frankfurt)-1485’e dogr.-1500’e dogr.(ilk olgunluk dönemi): Cimrinin Ölümü (kayip bir üç kanatli tablonun 1 kanadi, Nat. Gal.of Art, Washington); Deliler Gemisi (Louvre) Haçin Tasinmasi (Kunsthistorisches Mus.,Viyana).-1500’e dogr. 1516 : Saman Arabasi (üç kanatli tablo, Prado), Tufan üç kanatli tablosu (kanatlar) ve Öbür Dünyadan Kehanetler (kanatlar) (Dukalik sarayi, Venedik) Aziz Antonios’un Bastan Çikarilisi (üç kanatli tablo, Lizbon ulusal müzesi); Son Yargi (bir bölümü, Münih resim müzesi);Dikenli Taç (Escorial); Epiphania (üç kanatli tablo Prado: Müsrif Çocuk (Rotterdam); Haçin Tasinisi (Gent) Bu yapitlarda göze çarpan seytan görünümleri ve olagan disiliklar, özellikle XVIII. YY. sanatseverleri tarafindan tiksindirici bulundu. Oysa bu gün Bosch’un tablolari, bu özellikleri yüzünden begenilir. Ikonografi, canavarlar ve çesitli ayrintilar, bir ölçüde ortaçag öykülerinden, minyatürlerden, Schondauer gibi sanatçilarin gravürlerinden büyük ölçüdeyse, salt resimle ilgili olmayan kaynaklardan (simya, gizem, büyü, düs yorumlari, tiyatro, atasözleri… )alinmistir. Ancak Bosch bütün bu ögeleri sasirtici bir gerçeklik sanisi uyandiran, çok kisisel bir düs evreninde birlestirir. Bizim için oldugu kadar, Bosch’un çagdaslari için de pek çok tabloyu yorumlamak, simgelerin çesitliligi ve anlatimin kaypakligi yüzünden olanaksiz gibidir. Belki Bosch gizli bir tarikata bagliydi, böylece üslubu ancak bu tarikat üyeleri tarafindan anlasilabiliyordu. Belki de Devotio Moderna akimina baglanmisti. Yapitlarinin genel havasindan Bosch’un mesajini çikarabiliriz: budalaligi yabanil gülünçlügü, yanilgilar insan oglunun küçüklükleri, ikiyüzlülükleri iç sikintilari ve çiplak figürlerin kirilgan güzelliginde sezilen insanoglunun temeldeki safligina duyulan derin merhamet, dünya zevkleri ile maddi yasami küçümseyen bir ruhsalligin ayartici kutuplari arasina erlestirilmistir. Özellikle XX. YY.’da fark edilen neredeyse gerçeküstücü bir nitelik tasiyan çekiciligin yani sira, Bosch üstün bir resim gücü ortaya koyar. Bosch’un tablolarindaki mekan düzenlemesi, yasadigi dönemin Kuzey Avrupasinda benimsenmis tarzda uygundu. Bu anlayis Brugel‘li primitiflerden ya da belli bir arkaiklik tasiyan Geertgen tot Sint Jans gibi sanatçilardan kaynaklanir. Ufuk çizgisinin yüksek olusuna karsilik, görünümü kat kat dizilisi önünde figürlerin dikeyligi. Resim sanati bu açidan önemli bir gelisme gösterir. Bosch’un gelisen teknigi, titiz ve kesin çizgilerinde, yalinliga yönelik canli firça vuruslarinda, belirgin tabakalar halinde çalisilmis, ton bütünlügünü bozmaksizin canli ve zengin kalan renklerinde belirgindir.
Hollandali ressam.yasami ve yapitlari üzerine çok az bilgi vardir.Yapitlarindan çogu özellikle XVI. yy’daki dinsel bunalimlar sirasinda yok edildi. On dolayinda tablosu ya kendi imzasini tasir( bu imzalarin gerçekligi saptanmistir), ya da eski belgelere göre belirlenmistir (özellikle Ispanya krali Felipeli tarafindan satin alinanlar.)Daha sonra arstirmacilar Bosch üzerine arastirmalarini yogunlastirdilar ve Bosch’un yapitlarinin kronolojisini belirlemeye çalistilar; bunun sonucunda, hepsi pano üzerine yagli boyayla yapilmis en ünlü tablolarin (bu arada günümüze ulasmis birkaç desenin de)genis dönemli bir siniflamasi ortaya çikti;-1475’e dogr. -1485’e dogr.: Deliligin tedavisi ile Yedi büyük günah (masa tablasi) (Prado- Madrid); Kana Dügünü (Boymans- Van Beuningen müzesi, Rotterdam); Usta Hirsiz (Saint Germain- en Laye müzesi), Ecce Homo (Stadel enstitüsü, Frankfurt)-1485’e dogr.-1500’e dogr.(ilk olgunluk dönemi): Cimrinin Ölümü (kayip bir üç kanatli tablonun 1 kanadi, Nat. Gal.of Art, Washington); Deliler Gemisi (Louvre) Haçin Tasinmasi (Kunsthistorisches Mus.,Viyana).-1500’e dogr. 1516 : Saman Arabasi (üç kanatli tablo, Prado), Tufan üç kanatli tablosu (kanatlar) ve Öbür Dünyadan Kehanetler (kanatlar) (Dukalik sarayi, Venedik) Aziz Antonios’un Bastan Çikarilisi (üç kanatli tablo, Lizbon ulusal müzesi); Son Yargi (bir bölümü, Münih resim müzesi);Dikenli Taç (Escorial); Epiphania (üç kanatli tablo Prado: Müsrif Çocuk (Rotterdam); Haçin Tasinisi (Gent) Bu yapitlarda göze çarpan seytan görünümleri ve olagan disiliklar, özellikle XVIII. YY. sanatseverleri tarafindan tiksindirici bulundu. Oysa bu gün Bosch’un tablolari, bu özellikleri yüzünden begenilir. Ikonografi, canavarlar ve çesitli ayrintilar, bir ölçüde ortaçag öykülerinden, minyatürlerden, Schondauer gibi sanatçilarin gravürlerinden büyük ölçüdeyse, salt resimle ilgili olmayan kaynaklardan (simya, gizem, büyü, düs yorumlari, tiyatro, atasözleri… )alinmistir. Ancak Bosch bütün bu ögeleri sasirtici bir gerçeklik sanisi uyandiran, çok kisisel bir düs evreninde birlestirir. Bizim için oldugu kadar, Bosch’un çagdaslari için de pek çok tabloyu yorumlamak, simgelerin çesitliligi ve anlatimin kaypakligi yüzünden olanaksiz gibidir. Belki Bosch gizli bir tarikata bagliydi, böylece üslubu ancak bu tarikat üyeleri tarafindan anlasilabiliyordu. Belki de Devotio Moderna akimina baglanmisti. Yapitlarinin genel havasindan Bosch’un mesajini çikarabiliriz: budalaligi yabanil gülünçlügü, yanilgilar insan oglunun küçüklükleri, ikiyüzlülükleri iç sikintilari ve çiplak figürlerin kirilgan güzelliginde sezilen insanoglunun temeldeki safligina duyulan derin merhamet, dünya zevkleri ile maddi yasami küçümseyen bir ruhsalligin ayartici kutuplari arasina erlestirilmistir. Özellikle XX. YY.’da fark edilen neredeyse gerçeküstücü bir nitelik tasiyan çekiciligin yani sira, Bosch üstün bir resim gücü ortaya koyar. Bosch’un tablolarindaki mekan düzenlemesi, yasadigi dönemin Kuzey Avrupasinda benimsenmis tarzda uygundu. Bu anlayis Brugel‘li primitiflerden ya da belli bir arkaiklik tasiyan Geertgen tot Sint Jans gibi sanatçilardan kaynaklanir. Ufuk çizgisinin yüksek olusuna karsilik, görünümü kat kat dizilisi önünde figürlerin dikeyligi. Resim sanati bu açidan önemli bir gelisme gösterir. Bosch’un gelisen teknigi, titiz ve kesin çizgilerinde, yalinliga yönelik canli firça vuruslarinda, belirgin tabakalar halinde çalisilmis, ton bütünlügünü bozmaksizin canli ve zengin kalan renklerinde belirgindir.
Son düzenleme: