Karadeniz Bölgesi’nde, Sinop İline bağlı bir ilçe olan Gerze, doğusunda Dikmen, batı ve kuzeybatısında Sinop Merkez ilçe, kuzey ve kuzeydoğusunda Karadeniz, güneyi Durağan, güneybatısında da Boyabat ilçeleri ile çevrilidir. İlçe topraklarının batı ve güneyini Küre (İsfendiyar) Dağlarının doğu uzantıları engebelendirir. Küre Dağları kıyı ile iç kesimleri birbirinden ayırarak dar ve uzun kıyı şeridine dik olarak inmektedir. Bu dağların Karadeniz’e bakan yamaçları ormanlarla kaplıdır. Dranas Dağından kaynaklanan Çakıroğlu Çayı’nın oluşturduğu vadide Çalıroğlu Ovası bulunmaktadır. Sarımsak ve Kabalı Çayı kenarlarında az miktarda ova vardır. Ayrıca Altmışdörtoğlu, Güdekoğlu, Avlağısökü, Altunyayla yaylaları da ilçenin diğer düzlükleridir.
İlçe topraklarını Küre Dağlarının kaynaklanan Sarımsak Çayı, Çakıroplu Çayı, Sarıyer Deresi ve Kabalı Çayı sulamaktadır. Deniz seviyesinden 50 m. yüksekliktedir. İl merkezine 41 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 595 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 23.295’tir.
İlçede Karadeniz iklimi hüküm sürmektedir.Sahil kesiminde iklim biraz daha fazla ılıman yüksek kesimlere gidildikçe soğumaktadır. Yaz mevsimi kısa, kışlar ılık ve yağışlıdır. Küre Dağları ilçede, deniz kıyısı ile iç kesimler arasında iklim farklılıkları meydana getirmektedir.
İlçe ekonomisi tarım, hayvancılık, balıkçılık ve ormancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında tütün gelmekte olup, buğday, mısır, arpa, elma, armut, patates, soğan, baklagiller ve keten yetiştirilir.Son yıllarda seracılık gelişmiş olup sera sebzeciliği yapılmaktadır. Hayvancılıkta koyun ve keçi yetiştirilip, tavukçuluk ve arıcılık da yapılmaktadır. Kıyı kesiminde küçük çaplı balıkçılık ve tekne yapımının da ilçe ekonomisine katkısı bulunmaktadır.
Sanayi kuruluşu olarak, Tekel Yaprak Tütün İşleme ve Bakımevi, Betareks Metalize İplik Ve Sanayi A. Ş., Çelik Un Fabrikası, SİNDE A.Ş.’ ye ait Toz Deterjan Fabrikası, Yenikent Çivi A.Ş. ve Balıksan Balık İşleme Sanayi Ve Ticaret A. Ş. İşletmeleri bulunmaktadır. Ayrıca Domuzdamı Maden suyu ve Gerze Acısuyu maden suyu kaynakları bulunmaktadır. İlçe topraklarında çimento hammaddesi yatakları vardır.
Kaynaklardan ilçenin eski isminin Zagora, Gürzühatun, Savetova, Argibete olduğu öğrenilmektedir. Paflagonyalılar buraya Mızraklılar Ülkesi anlamına gelen Gezonolit ismini vermişlerdir. Gerze isminin de buradan kaynaklandığı sanılmaktadır.
İlçe tarihi konusunda yeterli bir araştırma yapılmamıştır. Bununla birlikte, yörenin eski bir tarihi olduğu bilinmektedir. MÖ.1400-1300 yıllarında Kaşkalar buraya egemen olmuş, onları MÖ.1330-1100 yıllarında Hititler, MÖ.1100-700 yıllarında Paflagonya Krallığı izlemiştir. Lydialılar 546’da buraya hakim olmuş, Perslerin Anadolu’yu işgali sırasında MÖ.377’de Persler, MÖ.183’te Pontus Rum İmparatorluğu’nun egemenliği altında kalmıştır. Romalılar MÖ. 64- MS.355 arasında yörede yerleşmiş, Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra da MS.395-1126 yıllarında da Bizanslıların hakimiyetinde kalmıştır.
Yakupağa Konağı
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Danişmendlilerin, 1204’te Anadolu Selçuklularının, 1259’da Pervaneoğullarının, 1292’de Candaroğullarının yönetiminde kalmıştır. Fatih Sultan Mehmet, Trabzon ele geçirdiği 1461 yılında, Sinop ile birlikte Gerze’yi de Osmanlı topraklarına katmıştır.1896 Yılında Sinop İlinin bir nahiyesi olan Gerze, 1920 yılında aynı ile bağlı ilçe haline getirilmiştir. 13. Şubat 1956 Yılında büyük bir yangın geçiren Gerze, yeniden imar edilmiştir.
İlçede tarihi eser olarak; Gerze Feneri, Esmazade Mustafa Paşa Camii (İskele Camii), Çeçe Sultan Türbesi, Köşk Hamamı, Sivil Mimari Örneklerinden Yakupağa Konağı bulunmaktadır. Çalboğaz Koyu, Bedre Koyu, Değirmenler Mevkii, Uçuk, Hurma, Caymaaltı ilçenin doğal güzellikleri ve mesire yerleridir.
Carusa, Karousa (Gerze)
Eskiçağlarda pafhlagonya sınırları içinde yer alan bir kıyı kenti idi. Köşk Höyük' te arkeolojik yüzey araştırmaları sırasında çıkarılan bir takım buluntular ve buluntuların Hititlere ait olduğunun saptanması Carusa’nın Hititlerden beri yerleşime sahne olduğunu kanıtlamaktadır.
Kaynaklardan ilçenin eski isminin Zagora, Gürzühatun, Savetova, Argibete olduğu öğrenilmektedir. Paflagonyalılar buraya Mızraklılar Ülkesi anlamına gelen Gezonolit ismini vermişlerdir. Gerze isminin de buradan kaynaklandığı sanılmaktadır.
Kentin tarihi konusunda yeterli bir araştırma yapılmamıştır. Bununla birlikte, yörenin eski bir tarihi olduğu bilinmektedir. MÖ.1400-1300 yıllarında Kaşkalar buraya egemen olmuş, onları MÖ.1330-1100 yıllarında Hititler, MÖ.1100-700 yıllarında Paflagonya Krallığı izlemiştir. Lydialılar 546’da buraya hakim olmuş, Perslerin Anadolu’yu işgali sırasında MÖ.377’de Persler, MÖ.183’te Pontus Rum İmparatorluğu’nun egemenliği altında kalmıştır. Romalılar MÖ. 64- MS.355 arasında yörede yerleşmiş, Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra da MS.395-1126 yıllarında da Bizanslıların hakimiyetinde kalmıştır.
Çeçe Sultan Türbesi
Sinop ili Gerze ilçesi, Çeçe Köyü’nde bulunan bu türbede sekiz mezar bulunmaktadır. Bunlardan sekiz küçük mezarın Çeçe Sultan’ın kızlarına ait olduğu söylenmektedir. Diğer iki büyük mezar ise Çeçe Sultan ile Çeçe Sultan’ın oğluna aittir. Türbenin giriş kapısının kuzey duvarına bitişik olan mezarın da Çeçe Sultan’ın sancaktarına ait olduğu söylenmektedir.
Çeçe Sultan Seyit Abdullah’ın oğlu olup, asıl ismi Seyyid Muhammed’dir. Aynı zamanda bu kişinin Hz.Muhammed’in soyundan geldiği ve 12 imamdan Musa Kasım’ın torunu olduğu da rivayet edilmektedir. Çeçe Sultan Malazgirt Savaşı’na (1071) katılmış, Anadolu’nun Türkleşmesinde de büyük yararlılıkları olmuştur.