Elmalı İlçesi

[Colinmccay]

Akdeniz Bölgesi'nde Antalya iline bağlı bir İlçe olan Elmalı'nın kuzey ve kuzeydoğusunda Korkuteli, doğusunda Kumluca, güneyinde Finike ve Kaş ilçeleri, batısında da Muğla bulunmaktadır. Elmalı, geniş bir plato üzerinde kurulmuştur.

Antalya ilinin batısında ve iç kesiminde dağlık bir alanda yer alan Elmalı, Batı Torosların kolları ile engebelenmiştir. Bunlardan güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda uzanan Muğla ile doğal sınırı oluşturan Akdağ ve yükseklikleri 2.000 metreyi geçen tepeler Susuz ve Kohu Dağları yöredeki belli başlı engebelerdir. Torosların kolu olan Beydağları ile çevrili olup, şehir merkezinin bulunduğu yer adeta bir çanağı andırır. Bu çanak içerisinde, Elmalı, Akçay, Avlan, Bozhüyük, ve Gölova ovaları vardır. Akarsuları düzenli bir rejim göstermez.

Elmalı'yı çevreleyen dağlar zengin bir orman örtüsü ile kaplanmıştır. Özellikle katran ağacı olarak bilinen Lübnan sediri eski çağlarda gemi yapımında, saray ve mabetlerin işaatında, firavun ve yüksek yöneticilerin tabutlarında kullanılmıştır. Bunların reçinesinden de mumyalamada yararlanılmıştır. Bu yöreden gönderilen sedir kerestesi, Ortadoğu'da demiryolu yapımında travers olarak kullanılmıştır.

Antalya İlinin 110 km. batısında, denizden yüksekliği 1.150 m. olan Yüzölçümü 1.594 km2.’dir. 2000 Yılı genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 40.041'dir.

İlçenin ekonomisi tarıma dayanmaktadır. Bitkisel üretim meyvacılıktır. Ayrıca buğday, arpa, nohut, şeker pancarı yetiştirilir ve bağcılık yapılır. Hayvancılık da önemli bir gelir kaynağı olup, en çok kıl keçisi, koyun ve inek beslenir. Mandra ürünleri ile ham deri üretimi de önemlidir.

Elmalı'da sınırları içinde bulunan tarihi ve arkeolojik yapılar ile kültür turizmi bakımından pek çok olanak vardır. İlçenin Teke Emirliği'nin merkezi olması dolayısıyla o çağlardan itibaren çevrenin kültür merkezidir. Osmanlı'lar devrinde ilçede 7 medrese olduğu bilinmektedir.

Bölgede yapılan arkeolojik kazılar sonucunda yapılan tarihe ve tanrıçalara ev sahipliği yapan birçok tarihi eser gün ışığına çıkartılmıştır. Bunlardan bazıları olan Kızılbeli Mezarları, Likya Yolu, Fildişi Çocuklu Kadın Heykeli, Gümüş Kral Heykeli, Semahöyük Küp Mezarları, Yapraklı Köyü Yazılı Kaya, Armutlu Köyü Kaya Mezarı, Söğle Yaylası Arı Serenleri tarihsel ve kültürel zenginliğin göstergesidir. Ayrıca Elmalı'da, Çobanisa-Gilevgi köyü arasında tarihi Helenistik devri Gilevgi Kalesi bulunmaktadır.

İlçe sınırları içerisinde tarih öncesine ait hayat izleri taşıyan kalıntılar olan höyükler, eski eserler bakımından bakir inceleme alanlarıdır. Semahöyük ve Müren höyükleri en önemlilerindendir. Bölgede yapılan kazılarda, M.Ö. 2000-2500 yıllarının yerleşim kalıntılarını gün ışığına çıkarmıştır. 1963 yılında başlayan bu kazılar yaz aylarında devam etmektedir. Halen Karaburun ve Kızılbel Kral Mezarları'nın onarım ve koruma çalışmaları sürdürülmektedir. M.Ö. 450 yıllarında yapıldığı rivayet edilen bu mezarların duvarlarının iç alanları çepçevre renkli mozaik ve fresklerle süslenmiş av ve savaş sahneleri renk ve canlılığını koruyarak günümüze kadar ulaşabilen nadir eserlerdendir. Hacıyusuflar ve Yuva köyleri yanındaki Likya ve Roma kalıntıları da tarihi ve turistik yerlerdendir. Ömer Paşa Camii, Kesik Minare ve medreseler gibi Osmanlı dönemine ait pekçok görülmesi gereken yer de ilçede mevcuttur.

Tarihçesi

Antik Çağda Likya bölgesinin kentlerinden olan Elmalı'da ilk yerleşimin MÖ.2000-3000 yıllarında başladığı, höyüklerde karşılaşılan eserlerden anlaşılmaktadır. Amerika Bryn Mawr Kolleji adına Prof. Macteld Mellink yönetiminde yapılan Semahöyük-Karataş arkeolojik kazıları İ.Ö. 2000-2500 yıllarının yerleşim kalıntılarını gün ışığına çıkarmıştır. Bu kazılar 1963 yılından bu yana devam etmektedir. Ayrıca Karaburun ve Kızılbel Kral Mezarları’nın onarımı yapılarak koruma altına alınmıştır. M.Ö. 450 yıllarına tarihlenen bu mezarların duvarlarının iç alanları çepeçevre renkli mozaik ve fresklerle süslenmiş av ve savaş sahneleri, renk ve canlılığını koruyarak günümüze kadar ulaşmıştır. Bununla beraber bölgenin İlk Çağ tarihi tam anlamıyla bir netlik kazanamamıştır. Buradaki yerleşimi Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Teke Beyliği ve Osmanlı İmparatorluğu dönemleri izlemiştir. Elmalı'da Hacıyusuflar ve Yuva Köyleri'nin yanındaki Likya kaya mezarları ile Roma dönemine ait kalıntılar bulunmaktadır.

Elmalı SikkesiYıldırım Beyazıt zamanında Osmanlı topraklarına katılan Elmalı, Anadolu eyaletine bağlı Teke Livasının merkezi olmuş ve teke Paşaları sürekli burada yaşamışlardır. Yönetim merkezinin Antalya'ya nakledilmesi üzerine de Elmalı kaza haline gelmiş, Kabalı, Emelas ve Elmalı gibi isimlerle tanınmıştır. Ancak bu isimlerin nereden geldiği konusunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.

Elmalı'da bulunan ve Yüzyılın definesi olarak nitelenen elmalı sikkeleri 1984 yılında Antalya-Elmalı yolunun hemen kuzeyinde, Karaburun Tümülüsü ile Gökpınar köyü arasında bulunmuştur. 14 tanesi decadrachme, 1,100 adedi Likya Staterlnden oluşan toplam 1.900 adet gümüş antik sikkeden oluşan bu defıne, antika kaçakçıları tarafından Amerika’ya kaçırılmıştır. Özel bir kişinin malı olarak Boston Museum Fine Art’da bulunurken, Gazeteci Özgen Acar tarafından bu sikkeler tespit edilmiştir. Özgen Acar'ın bu konuda yaptığı yayın üzerine, Kültür Bakanlığı konunun üzerine eğilmiş, açılan davalar sonucunda 1999 yılı başlarında bunlardan 1.676 adedi Türkiye’ye getirilmiştir.

Elmalı'da Cemre Pınar ile Ilık Pınar'ın kireç nispeti çok düşük olduğu için böbreklerinde kum ve taş olanlar tarafından içme suyu olarak kullanılır. Ayrıca Elmalı’nın batı eteğinde uzanan Pınarı ile Aksivri Pınarı da şifalı suyu ile önemlidir.

Mağaralar yönünden zengin olan ilçenin Kızılcaköyü kuzeyinde Eminağa ini, 5 km. güneydoğusunda Karagöl’ün sularını çeken Karagöl Düdeni, Yörenler Köyü’nun bir kilometre güneyinde Odun Attı Taş, 20 km. uzaklıktaki Yuva Yayla yolu üzerinde içinde sarkıtlar bulunan Yuva Köyü Mağarası, 1 km. batıda içinde yine sarkıt ve dikitler bulunan Türkmen Mağaraları vardır. Ayrıca Karasulak ve Çağbağlıyaka mevkiinde yeraltı nehri sanılan ve gürültü çıkaran bir yeraltı nehrinin varlığından da söz edilmektedir.

Kırkpınar’dan daha eski bir geçmişe sahip olan Elmalı Yeşilyayla Güreşleri en önemli organizasyonudur. Yaklaşık 850 güreşçinin katıldığı güreşler Eylül ayının ilk haftalarında düzenlenir.