TARİHÇESİ
Çınar ilçesinin tarihçesi, Diyarbakır İli tarihçesine paralel bir durum arz eder. İlçe birçok uygarlığa yerleşim merkezi olmuştur. İlçedeki bazı köy isimlerinden İlçenin çok eski bir yerleşim biri*mi olduğu ortaya çıkmaktadır.
İlçemize bağlı `Huri-Hurik` (Sırımkesen Köyü) ile Beneklitaş Köyüne doğru geçit veren `Bestahuriyan` (Huri*ler Deresi)`nin Milattan önce 1500 - 3000 yılları arasında bu yöreye egemen olan `Huri Devleti` zamanından izler taşıdığı anlaşılmaktadır. Yöreye sonraları Mitaniler, M.Ö. 1250’lerde ise Asurların egemen ol*dukları anlaşılmaktadır. Yöre, daha sonra Med’ler, Pers’lerin, Makedonya’lıların, Selevkos’ların ve Part’ların egemenliğine girmiştir. M.Ö.3. yüzyılda Roma egemenliğine girmiş ve Roma egemenliği, M.S.4.yy’la kadar sürmüştür. Hazreti Ömer döneminde 639 da İslam Egemenliğine, 1085’te Sultan `Berkyaruk` zamanında Selçukluların egemenliğine gir*di. Daha sonra İnaloğulları, Artukoğulları ve Eyyubilerin Egemenli*ğinde kalan yöre, daha sonra Anadolu Selçukları, İlhanlı ve Timur ege*menliğine girdi. Yönetimi Timur`dan alan Akkoyunlular 1502 de Safavi Hükümdarı Şah İsmail`e yenilince, yörenin hakimiyeti Safevilere geç*tiyse de halk bu hakimiyeti tanımayıp Yavuz Sultan Selim`e bağlılık*larını belirtti. Çaldıran Seferinden sonra 1515’te Osmanlı İmparator*luğuna bağlanan bölgede 1.Dünya Savaşından sonra düşman işgali olma*mıştır.
Çınar, Diyarbakır ilinin bir ilçesidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında Diyarbakır merkeze bağlı şirin bir köy olan Çınar, 23 Haziran 1937 yılında, 3223 sayılı kanun ile bağım*sız ilçe haline gelmiştir. Önceleri adı Melkis olup, merkezi daha sonra Hanakpınar Köyü yakınlarına taşınan ilçenin, 1937’den önce adı `Akpınar` ve `Hanakpınar` olarak bilinmekteydi.
İlçe, 1939 -1950 ara*sında Bulgaristan ve Kudüs`ten gelen göçmenlerin bölgeye yerleşmeleri ile büyümüş ve gelişmeye başlamıştır.
COĞRAFİK YAPISI
İlçemiz Çınar, Diyarbakır havzasının güney kesiminde Diyarbakır Mardin arasında yer almaktadır. İlçenin kuzeybatısında Diyarbakır İl Merkezi, batısında Şanlıurfa/Siverek ve Viranşehir; Güney ve Güneybatısında Mardin/Mazıdağı ve Derik; Doğusunda ise Mardin/Savur ve Diyarbakır Bismil İlçeleri vardır.
1.952 Km²`lik yüzölçümüyle coğrafi alan itibariyle Diyarbakır`ın en büyük ilçesidir. Rakımı 660 metre olan İlçenin Diyarbakır Merkezine olan uzaklığı 32 km.dir.
İlçede önemli a*karsu olarak Göksu Çayı ile Dilaver Çayı vardır.
Durgun su kaynakları olarak ise:
Beş*pınar,
Yukarı Ortaviran,
Künreş Göletleri,
Göksu Barajı vardır.
Tarihi Eserleri
1-Süleyman Ağa Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarında halk arasında Karaçay denilen bölgededir. Kayalık olan yüksek bir dağ oyularak odalar açılmıştır.2000 yıl öncesi izlerini taşımaktadır. Rivayete göre burada Süleyman Ağa adında birinin oturduğundan Süleyman ağa mağaraları denilmektedir.
2-Şikeftan Mağaraları: Aşağıkonak köyü yakınlarında Göksu çayı kenarındadır. Süleyman Ağa mağaraları tipinde olup, aynı döneme aittir.
3-Kale-İ Zerzevan: Diyarbakır-Mardin Karayolu üzerinde olup, Demirölçek köyünün 1 Km. yakınındadır. Çevrenin en yüksek tepesi üzerinde kurulmuştur. Eskiden yer yer 70 metre yüksekliğinde surlarla çevrili olan Kaleden günümüze sadece kalenin ve konutların yıkılmış duvarları kalmıştır. Genel olarak Silifke’deki uzunca burç yerleşimini anmaktadır. Kalede yaşayanların içme suyu ihtiyaçlarını karşıladıkları Diyarbakır-Mardin Karayolu kenarında geçen dereye inen yeraltı tüneli kapanmıştır.
İpek yolu üzerinde kurulan bu kalenin Karakol görevi gördüğü tahmin edilmektedir. Kalenin ve surların taş boyları 2 metre,dar kenarları ise yarımşar metrelik dikdörtgen bloklardır.Ama çevre de yaşayan vatandaşlar yapılarda kullanmak üzere bu taşları götürmektedirler.
4-Aktepe Minaresi: Aktepe köyündedir.Osmanlı döneminde kaldığı tahmin edilmektedir.Küllahı olamayan kesme taştan minarenin ait olduğu caminin birkaç kenar duvarı da yanında bulunmaktadır. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Müdürlüğünce tescili yapılmıştır.
HÖYÜKLER
1-Pornak Höyüğü: Beşpınar Köyü Murattaşı (Pornak) mezrasındadır. Yüksekliği fazla olmayan ama geniş bir alan kaplayan höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur, Höyüğün toprağından faydalanmak isteyen köylülerce yapılan kazılarda çanak ve çömlek parçalarına ve sikkelere rastlanmışlardır. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
2-Kazıktepe Höyüğü: Kazıktepe Köyündedir.Uzaktan bakıldığında bir piramidi andıran bir görünüşe sahiptir.Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
3-Şığre-Tepe: Yuvacık köyüne bağlı Tekkaynak mezrasındadır. Pornak Höyüğü biçimindedir. Tepe hakkında kesin bir bilgi yoktur.
4-Tavşantepe Höyüğü: Altınakar köyü yakınındadır. Pornak Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır
5-İncirtepe Höyüğü: Pornak ve Tavşantepe Höyüğüne benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
6-Aktepe Höyüğü: Aktepe Köyündedir.Pornak,Tavşantepe ve İntirtepe Höyüklerine benzemektedir. Höyük hakkında kesin bir bilgi yoktur. Höyük Diyarbakır Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Müdürlüğünce Arkeolojik Sit alanı olarak tescili yapılmıştır.
Pornak,Tavşantepe,İncirtepe ve Aktepe Höyükleri aynı hizada olduklarından eskiden haberleşme aracı olarak ta kullanıldığı düşünülebilir.