Sinemaya Emek Verenler: Nazım Hikmet Ran
Doğum: 15 Ocak 1902 – Selanik/Osmanlı İmparatorluğu
Bilinen Diğer Adları: Mümtaz Osman, Ercüment Er, İhsan Koza, M. İhsan, Orhan Selim, Ahmet Oğuz
Babası: Hikmet Bey (Selanik’te Hariciye Nezareti’nde memurdu)
Annesi: Celile Hanım
Ölüm: 3 Haziran 1963 – Moskova/S.S.C.B.
Eğitim Durumu: Heybeliada Harbiye Mektebi; Moskova’ya giderek, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’nde siyasal bilimler ve iktisat okudu.
(Şair, oyun yazarı, romancı ve anı yazarı)
("Romantik komünist" ve "romantik devrimci" olarak tanımlanır.)
Selanik'te doğdu. Aslen 20 Kasım 1901 olan doğum tarihi ailesi tarafından sene kaybetmemesi için 15 Ocak 1902 olarak kaydettirildi. İlköğrenimini İstanbul’da bulunan Numune Mektebi’nde tamamladı. Galatasaray Sultanisi’nde hazırlık okuduktan sonra Nişantaşı Sultanisi’ne geçti. 1915’te Heybeliada Bahriye Mektebi’ne girdi. Mezun olduğunda dönemin okul gemisi Hamidiye gemisine güverte stajyer subayı olarak atandı. 17 Mayıs 1921'de aşırıya kaçan halleri bulunduğundan ordu ile ilişiği kesildi.
Bir grup arkadaşıyla Anadolu’ya geçti. Ankara Hükümeti’nin görevlendirmesiyle arkadaşı Vâlâ Nurettin ile birlikte Bolu’da öğretmenlik yaptı. Daha sonra kısa aralıklarla iki kez Moskova’ya gitti. İlkinde iki yıl kaldı. Rusya’da gerçekleştirilen ihtilale tanık oldu. Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi öğrenim gördü. İkincisi ise küreğe konulma cezasının verildiği dava nedeniyle zorunlu bir göçmenliktir. Bu kez daha önce öğrenci olduğu Üniversite’de çevirmenlik ve asistanlık yaptı. Ceza Yasası’ndaki değişiklik nedeniyle 1928 yılında ülkeye döndü. Kısa bir süre cezaevinde kaldıktan sonra serbest bırakıldı.
1932 yılında Muhsin Ertuğrul’un çektiği Bir Millet Uyanıyor filminde asistanlık yaparak sinemaya başladı. Ertesi yıl İpek Film’in seslendirme stüdyosunda yönetmenliğe getirildi. Aynı yıl Ertuğrul’un yönettiği Fena Yol, Karım Beni Aldatırsa, Leblebici Horhor Ağa, Söz Bir Allah Bir filmlerin senaryosunu Mümtaz Osman takma ismiyle yazdı. Muhsin Ertuğrul’la birlikte Cici Berber filmini yönetti. 1934’te İstanbul Senfonisi ve Bursa Senfonisi isimli iki belgesel çekti. 1937 yılında Güneşe Doğru filmiyle ilk kurmaca uzun metrajlı yapıtını tamamladı.
29 Mart 1938 tarihinde “askeri kişileri üstlerine karşı isyana teşvik” suçlamasından on beş yıl hapse mahkûm edildi. Hapisteyken Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Tosun Paşa (1939), Şehvet Kurbanı (1940), Kahveci Güzeli (1941), Kıskanç (1942) ve Kızılırmak Karakoyun (1946) [Ercüment Er takma adıyla] gibi filmlerin senaryolarını yazdı. Vedat Ar’ın Üçüncü Selim’in Gözdesi (1950) ve Baha Gelenbevi’nin Barbaros Hayrettin Paşa (1951), Balıkçı Güzeli (1953) gibi filmlerinin de senaryosunu kaleme aldı.
Komünist siyasi düşünceleri yüzünden defalarca tutuklandı ve yaşamının büyük bölümünü hapiste ya da sürgünde geçirdi. Türkiye'de 11 ayrı davadan yargılanarak İstanbul, Ankara, Çankırı ve Bursa cezaevlerinde 12 yılı aşkın süre hapis yattı. Demokrat Parti’nin çıkardığı genel afla özgürlüğüne kavuştu. Ancak sivil polislerin gözetimi altında tutuldu. 17 Haziran 1951’de önce Romanya’ya, oradan da Moskova’ya gitti. 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulu kararıyla vatandaşlıktan çıkarıldı. (Bu karar ölümünden 46 yıl sonra, 5 Ocak 2009 tarihinde iptal edildi.) Türkiye vatandaşlığından çıkarılmasının ardından, büyük dedesi Mahmut Celaleddin Paşa (Konstantin Borzecki)'nin memleketi olan Polonya'nın vatandaşlığına geçerek Borzecki soyadını alır. 3 Haziran 1963 tarihinde Moskova’daki evinde kalp krizi geçirerek vefat etti. Mezarı Moskova'dadır.
Şiirleri elliden fazla dile çevrilmiş ve eserleri birçok ödül almıştır. Türkiye'de serbest nazımın ilk uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en önemli isimlerindendir. Uluslararası bir üne ulaşmıştır ve dünyada 20. yüzyılın en gözde şairleri arasında gösterilmektedir.
Filmografisi:
Yönetmen:(3 film)
Cici Berber (1933), Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933), Güneşe Doğru (1937)
Senaryo:(18 film)
Cici Berber (1933), Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933), Fena Yol "O Kakos Dhromos" (1933), Karım Beni Aldatırsa (1933), Naşit Dolandırıcı (1933), Söz Bir Allah Bir (1933), Aysel Bataklı Damın Kızı "Bir Köy Hikayesi" (1934), Leblebici Horhor Ağa (1934), Milyon Avcıları (1934), Güneşe Doğru (1937), Bir Kavuk Devrildi (1939), Tosun Paşa (1939), Şehvet Kurbanı (1940), Kahveci Güzeli (1941), Kıskanç (1942), Kara Koyun "Kızılırmak Karakoyun" (1946), Üçüncü Selimin Gözdesi (1950), Balıkçı Güzeli "Bin İkinci Gece" (1953)
FİLMLERİ:
Cici Berber (1933)
Ayrıca incelenmiştir.
Sinemaya Emek Verenler: “Cici Berber” Filmi
Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933)
Ayrıca incelenmiştir.
Sinemaya Emek Verenler: “Düğün Gecesi” Filmi
Fena Yol "O Kakos Dhromos" (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Grigorios Ksenopulos'un romanından)
Görüntü Yönetmeni: Theodoridis
Müzik: Sotini Yetrudi
Oynayanlar: Marika Kotopuli, Kiveli, Giorgios Papas, Gavrilidis, Necdet Mahfi Ayral
Yapım: Türk-Yunan (C. Helmis ve Theodoridis) ortak yapımı
Konu: Güzel bir kız olan arkadaşı Hrisula'yı kıskanıp kötü yola düşen çirkin Kristina'nın öyküsü.
Gösterim Tarihi: Mart 1933
Karım Beni Aldatırsa (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, İ. Galip Arcan, Muammer Karaca, Bedia Muvahhit, Sami Ayanoğlu, Behzat Butak, Ercüment Behzat Lav, Refik Kemal Arduman, Zeki Alpan, Ferih Egemen
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir moda dershanesinde kürek hocalığı yapan Orhan'ın Çapkınlık öyküleri.
Gösterim Tarihi: 20 Ocak 1933
Not: Operet türü modasının önünü açan ilk film.
Eleştiri: Film basın tarafından genellikle beğenilmiş, halk ilk operet filmi olarak bir kordelaya büyük ilgi göstermişti. (Bkz. Hikmet Feridun (Es), "Yeni Türkçe Film - Karım Beni Aldatırsa" Akşam gaz., 31 Ocak 1933)
Naşit Dolandırıcı (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Naşit Özcan, Ahmet Güldürür, Hüseyin Şiret, Müzehher
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir sosyete dolandırıcısının güldürüsü.
Gösterim Tarihi: 16 Kasım 1933
Not: Kısa öykülü film.
Söz Bir Allah Bir (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Mahmut Yesari'nin Maurice Henneguin ve Pierre Veber'den "Kudret Helvası" adıyla uyarladığı "Et moi j't dis gu'elle T'a fait de l'reil - Sana Göz Kırptı Derim" adlı oyundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, İ. Galip Arcan, Bedia Muvahhit, Muammer Karaca, Melek Tayfur, Cahide Sonku, Necla Sertel, Semiha Berksoy, Mahmut Moralı, Ferih Egemen, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İki canciğer arkadaş olan Avukat Şadan ile Arnavut Recep'in güldürüsü.
Gösterim Tarihi: 30 Ekim 1933
Not: Operet türünde bir film
Aysel Bataklı Damın Kızı "Bir Köy Hikayesi" (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Selma Lagerlöfün "Tösen Fran Stormyrtorpet" adlı öyküsü ile İsveçli yönetmen Viktctor Sjöström 'ün uyarladığı Bataklık Kızı" filminden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar, Remzi Ar
Müzik: Cemal Reşit Rey
Oynayanlar: Cahide Sonku, Talat Artemel, Feriha Tevfik, Hazım Körmükçü, Sait Köknar, Behzat Butak, Mahmut Moralı, İ. Galip Arcan, Nafia Arcan, Naciye, Müfit Kiper, Hadi Hün, Sami Ayanoğlu, Ergun Köknar
Yapım: Muhsin Ertuğrul kendi adına yapıp işletmesini İpek Film'e devretti.
Konu: İki Anadolulu ailenin Aysel ile Ali'nin aşk öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1934
Eleştiri 1: Bu film Türklüğün özü ve Türk'ün ta kendisidir. (Darülbedayi, s.55, 1 Ocak 1935)
Eleştiri 2: "Bataklı Damın Kızı Aysel", Muhsin Ertuğrul'un genellikle çok saldırıya uğramış, çok kötülenmiş sineması içinde en olumlu ve ilginç örnek .... (Bkz. Atilla Dorsay, Sinema ...)
Leblebici Horhor Ağa (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Tekfor Nalyan-Dikran Çuhacıyan ikilisinin aynı adlı operetinden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Behzat Butak, Vasfi Rıza Zobu, Ferdi Tayfur, Feriha Tevfik, Necla Sertel, Mahmut Moralı, Muammer Karaca, Kadri Ögelman, Fatma Andaç, Kemal Küçük
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Mirasyedi Hurşit beyle, Horhor adlı bir leblebicinin kızı Fadime'nin aşk öyküsü.
Gösterim Tarihi: Mart 1934
Not: Filmin bazı bölümleri İş Bankasından alınan kredi ile tamamlandı. Üçüncü kez çevrilen bu filmin ilk iki çevrimi 1916 ve 1923 yıllarında gerçekleştirilmiştir.
Ödül: 2. Uluslararası Venedik Film Şenliği'nde (1934) "Onur Diploması".
Milyon Avcıları (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Max Neufeld'in 1933'de çevirdiği "Sehnsucht 202" adlı filminden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Feriha Tevfik, Necla Sertel, Sami Ayanoğlu, Necdet Mahfi Ayral, Sait Köknar, Ferdi Tayfur, Melek Tayfur, Muammer Karaca, Mahmut Moralı
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir ilan bürosuna verilen ilanların karışmasıyla ortaya çıkan komik olayların öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1934
Güneşe Doğru (1937)
Yönetmen ve Senaryo: Nâzım Hikmet
Görüntü Yönetmeni: Lazar Yazıcıoğlu
Oynayanlar: Ferdi Tayfur, Mediha Baran, Arif Dino, Neyzen Tevfik, Reşit Baran, Nergis, Fahire
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Geçirdiği bir göz ameliyatı sonucu, kendini hayal dünyasında bulan bir gencin düşsel öyküsü.
Not: Filmin dekorlarını Abidin Dino hazırladı.
Bir Kavuk Devrildi (1939)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Necdet Mahfi Ayral (Musahipzade Celal'in oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, İ. Galip Arcan, Mahmut Moralı, Emin Beliğ, Vasfi Rıza Zobu, Muammer Karaca, Samiye Hün, Refik Kemal Arduman, Talat Artemel, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, Yaşar Özsoy, Sami Ayanoğlu, Sait Köknar, Muazzez Akçay, Mualla Akçay, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir kavukçu dükkânı sahibi Neşati ile sadrazam olan yakınının öyküsü.
Gösterim Tarihi: 31 Ocak 1939
Not: Bazı açık saçık sahneleri nedeni ile Yunanistan ve diğer ülkelerde filmin gösterimine izin verilmedi. Ayrıca " Aynaroz Kadısı" adlı filmle birlikte her iki yapım "Türk tarihini tezyif edici" bulunarak dönemin bazı milletvekillerinin tepkisini çekti.
Tosun Paşa (1939)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Jean de Letraz'ın "Le Bichon" adlı oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Oy: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Mahmut Moralı, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, Necla Sertel, Suavi Tedü, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Tosun adlı gayri meşru bir çocuğun çevresinde geçen olayların öyküsü.
Gösterim Tarihi: 11 Kasım 1939
Şehvet Kurbanı (1940)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Victor Fleming'in "The Way of ali Flesh" adlı filminden-1927)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhittin Sadak
Oynayanlar: Cahide Sonku, Muhsin Ertuğrul, Suavi Tedü, Necla Sertel, Nevin Akkaya, Gülseren Sadak, Ferdi Tayfur, Sait Köknar, Nuri Işılay, Kadri Ögelman, Emin Beliğ Belli, Hadi Hün, Necdet Mahfi Ayral, Müfit Kiper, Kani Kıpçak, Hakkı Necip Ağrıman, Muhip Arcıman, Yaşar Özsoy, Nemci Oy, Cahit Irgat, Saim Bilge, Kenan Çakak, Reşit Baran, Neşet Berküren, Mehdi Yeşildeniz, Mümtaz Ener, Faik Coşkun, Atıf Kaptan
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Âşık olduğu bar kadını uğruna elindeki avucundaki tüm paraları harcayıp kendini yitiren evli ve iki çocuklu veznedarın dramatik öyküsü.
Gösterim Tarihi: 6 Haziran 1940
Not: Suavi Tedü ile Türk Sinemasında ilk "Jön-Prömiye" tipinin doğuşu.
Kahveci Güzeli (1941)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: M. İhsan (Nazım Hikmet'in bir öyküsünden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Sadettin Kaynak
Oynayanlar: Behzat Butak, Münir Nurettin Selçuk, Hazım Körmükçü, Talat Artemel, Nezihe Becerikli, Nevin Seval, Cahit Irgat, Avni Dilligil, Hadi Hün, Yaşar Nezihi, Muazzez Arçay, Mümtaz Ener, Kadri Ögelman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İyi çalışamayan bir kahveye çırak olarak kapılanan Tekin ile Keloğlan adlı iki kardeşin öyküsü
Kıskanç (1942)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Muhsin Ertuğrul, Cahide Sonku, İ. Galip Arcan, Suavi Tedü, Fatma (Andaç) Arkan, Sami Ayanoğlu, Necla Sertel, Nevin Akkaya, Behzat Butak, Sait Köknar, Muazzez Arçay, Kani Kıpçak, Hakkı Necip Ağrıman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İhanet eden karısı yüzünden katil olan bahtsız bir adamla, babasını savunmak için mahkemede tanıklık yapan avukat kızın dramı.
Kara Koyun "Kızılırmak Karakoyun" (1946)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Ercüment Er (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Yuvakim Filmeridis
Müzik: Mustafa Sarısözen
Oynayanlar: Behzat Butak, Vasfi Rıza Zobu, Mahmut Moralı, Hadi Hün, Nevin Seval, Perihan Yanal, Mümtaz Ener, Haluk Sarıcı, Nafia Arcan, Kadri Ögelman
Yapım: Halk Film (Fuat Rutkay)
Şarkılar: Mefharet Yıldırım, Necmi Rıza
Konu: Bir Yörük obası beyinin kızı Hatçe ile Çoban Selim'in sonları ölümle biten aşk öyküsü.
Eleştiri: Senaryoyu yazan Ercüment Er, bazı teferruatı tahrif etmesine rağmen eserinde muvaffak olmuş sayılır. Bundan sonraki hatalar rejisör ve artistlere aittir. (Nimet İdüz, Son Saat gaz., 15 Mart 1947)
Üçüncü Selimin Gözdesi (1950)
Yönetmen: Vedat Ar
Senaryo: İhsan Koza (Ziya Şakir'in "Sadullah Ağa" adlı romanından)
Görüntü Yönetmeni: Özen Sermet
Oynayanlar: Münir Nurettin Selçuk, Perihan Altındağ Sözeri, Pola Morelli, Münir Özkul, Cahit Irgat, İhsan Evrim, Feridun Çölgeçen, Sema Renkler, Meral Körmükçü, Şükran Söğüt, Cevat Kurtuluş, İnci Tamay, Muazzez Erdiken
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: 3. Selim'in gözdesi Mihriban Sultan'a âşık olup, zindanlara düşen bestekâr Sadullah Ağa'nın sevda öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1951
Not: Senaryosunu Nazım Hikmet yazmıştır. (Vecdi Sayar, Sinemacı Nazım Hikmet, Yeni Sinema der., s.32 Haziran-Temmuz 1980)
Balıkçı Güzeli "Bin İkinci Gece" (1953)
Yönetmen: Baha Gelenbevi
Senaryo: İhsan Koza (İhsan İpekçi)
Görüntü Yönetmeni: Turgut Ören
Müzik: Mesut Cemil
Oynayanlar: Cüneyt Gökçer, Ayten Çankaya, Münir Özkul, Nezihe Becerikli, Neşe Yulaç, Ertuğrul Bilda, Kadri Ögelman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Eski bir Türk masalının öyküsü.
Not: Filmin senaryosunu takma adla Nazım Hikmet yazdı. ( Vecdi Sayar, Sinemacı Nazım Hikmet, Yeni Sinema der., s.32, Haziran-Temmuz 1980)
SAYGILAR!..
Doğum: 15 Ocak 1902 – Selanik/Osmanlı İmparatorluğu
Bilinen Diğer Adları: Mümtaz Osman, Ercüment Er, İhsan Koza, M. İhsan, Orhan Selim, Ahmet Oğuz
Babası: Hikmet Bey (Selanik’te Hariciye Nezareti’nde memurdu)
Annesi: Celile Hanım
Ölüm: 3 Haziran 1963 – Moskova/S.S.C.B.
Eğitim Durumu: Heybeliada Harbiye Mektebi; Moskova’ya giderek, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’nde siyasal bilimler ve iktisat okudu.
(Şair, oyun yazarı, romancı ve anı yazarı)
("Romantik komünist" ve "romantik devrimci" olarak tanımlanır.)
Selanik'te doğdu. Aslen 20 Kasım 1901 olan doğum tarihi ailesi tarafından sene kaybetmemesi için 15 Ocak 1902 olarak kaydettirildi. İlköğrenimini İstanbul’da bulunan Numune Mektebi’nde tamamladı. Galatasaray Sultanisi’nde hazırlık okuduktan sonra Nişantaşı Sultanisi’ne geçti. 1915’te Heybeliada Bahriye Mektebi’ne girdi. Mezun olduğunda dönemin okul gemisi Hamidiye gemisine güverte stajyer subayı olarak atandı. 17 Mayıs 1921'de aşırıya kaçan halleri bulunduğundan ordu ile ilişiği kesildi.
Bir grup arkadaşıyla Anadolu’ya geçti. Ankara Hükümeti’nin görevlendirmesiyle arkadaşı Vâlâ Nurettin ile birlikte Bolu’da öğretmenlik yaptı. Daha sonra kısa aralıklarla iki kez Moskova’ya gitti. İlkinde iki yıl kaldı. Rusya’da gerçekleştirilen ihtilale tanık oldu. Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi öğrenim gördü. İkincisi ise küreğe konulma cezasının verildiği dava nedeniyle zorunlu bir göçmenliktir. Bu kez daha önce öğrenci olduğu Üniversite’de çevirmenlik ve asistanlık yaptı. Ceza Yasası’ndaki değişiklik nedeniyle 1928 yılında ülkeye döndü. Kısa bir süre cezaevinde kaldıktan sonra serbest bırakıldı.
1932 yılında Muhsin Ertuğrul’un çektiği Bir Millet Uyanıyor filminde asistanlık yaparak sinemaya başladı. Ertesi yıl İpek Film’in seslendirme stüdyosunda yönetmenliğe getirildi. Aynı yıl Ertuğrul’un yönettiği Fena Yol, Karım Beni Aldatırsa, Leblebici Horhor Ağa, Söz Bir Allah Bir filmlerin senaryosunu Mümtaz Osman takma ismiyle yazdı. Muhsin Ertuğrul’la birlikte Cici Berber filmini yönetti. 1934’te İstanbul Senfonisi ve Bursa Senfonisi isimli iki belgesel çekti. 1937 yılında Güneşe Doğru filmiyle ilk kurmaca uzun metrajlı yapıtını tamamladı.
29 Mart 1938 tarihinde “askeri kişileri üstlerine karşı isyana teşvik” suçlamasından on beş yıl hapse mahkûm edildi. Hapisteyken Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Tosun Paşa (1939), Şehvet Kurbanı (1940), Kahveci Güzeli (1941), Kıskanç (1942) ve Kızılırmak Karakoyun (1946) [Ercüment Er takma adıyla] gibi filmlerin senaryolarını yazdı. Vedat Ar’ın Üçüncü Selim’in Gözdesi (1950) ve Baha Gelenbevi’nin Barbaros Hayrettin Paşa (1951), Balıkçı Güzeli (1953) gibi filmlerinin de senaryosunu kaleme aldı.
Komünist siyasi düşünceleri yüzünden defalarca tutuklandı ve yaşamının büyük bölümünü hapiste ya da sürgünde geçirdi. Türkiye'de 11 ayrı davadan yargılanarak İstanbul, Ankara, Çankırı ve Bursa cezaevlerinde 12 yılı aşkın süre hapis yattı. Demokrat Parti’nin çıkardığı genel afla özgürlüğüne kavuştu. Ancak sivil polislerin gözetimi altında tutuldu. 17 Haziran 1951’de önce Romanya’ya, oradan da Moskova’ya gitti. 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulu kararıyla vatandaşlıktan çıkarıldı. (Bu karar ölümünden 46 yıl sonra, 5 Ocak 2009 tarihinde iptal edildi.) Türkiye vatandaşlığından çıkarılmasının ardından, büyük dedesi Mahmut Celaleddin Paşa (Konstantin Borzecki)'nin memleketi olan Polonya'nın vatandaşlığına geçerek Borzecki soyadını alır. 3 Haziran 1963 tarihinde Moskova’daki evinde kalp krizi geçirerek vefat etti. Mezarı Moskova'dadır.
Şiirleri elliden fazla dile çevrilmiş ve eserleri birçok ödül almıştır. Türkiye'de serbest nazımın ilk uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en önemli isimlerindendir. Uluslararası bir üne ulaşmıştır ve dünyada 20. yüzyılın en gözde şairleri arasında gösterilmektedir.
Filmografisi:
Yönetmen:(3 film)
Cici Berber (1933), Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933), Güneşe Doğru (1937)
Senaryo:(18 film)
Cici Berber (1933), Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933), Fena Yol "O Kakos Dhromos" (1933), Karım Beni Aldatırsa (1933), Naşit Dolandırıcı (1933), Söz Bir Allah Bir (1933), Aysel Bataklı Damın Kızı "Bir Köy Hikayesi" (1934), Leblebici Horhor Ağa (1934), Milyon Avcıları (1934), Güneşe Doğru (1937), Bir Kavuk Devrildi (1939), Tosun Paşa (1939), Şehvet Kurbanı (1940), Kahveci Güzeli (1941), Kıskanç (1942), Kara Koyun "Kızılırmak Karakoyun" (1946), Üçüncü Selimin Gözdesi (1950), Balıkçı Güzeli "Bin İkinci Gece" (1953)
FİLMLERİ:
Cici Berber (1933)
Ayrıca incelenmiştir.
Sinemaya Emek Verenler: “Cici Berber” Filmi
Düğün Gecesi "Kanlı Nigar" (1933)
Ayrıca incelenmiştir.
Sinemaya Emek Verenler: “Düğün Gecesi” Filmi
Fena Yol "O Kakos Dhromos" (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Grigorios Ksenopulos'un romanından)
Görüntü Yönetmeni: Theodoridis
Müzik: Sotini Yetrudi
Oynayanlar: Marika Kotopuli, Kiveli, Giorgios Papas, Gavrilidis, Necdet Mahfi Ayral
Yapım: Türk-Yunan (C. Helmis ve Theodoridis) ortak yapımı
Konu: Güzel bir kız olan arkadaşı Hrisula'yı kıskanıp kötü yola düşen çirkin Kristina'nın öyküsü.
Gösterim Tarihi: Mart 1933
Karım Beni Aldatırsa (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, İ. Galip Arcan, Muammer Karaca, Bedia Muvahhit, Sami Ayanoğlu, Behzat Butak, Ercüment Behzat Lav, Refik Kemal Arduman, Zeki Alpan, Ferih Egemen
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir moda dershanesinde kürek hocalığı yapan Orhan'ın Çapkınlık öyküleri.
Gösterim Tarihi: 20 Ocak 1933
Not: Operet türü modasının önünü açan ilk film.
Eleştiri: Film basın tarafından genellikle beğenilmiş, halk ilk operet filmi olarak bir kordelaya büyük ilgi göstermişti. (Bkz. Hikmet Feridun (Es), "Yeni Türkçe Film - Karım Beni Aldatırsa" Akşam gaz., 31 Ocak 1933)
Naşit Dolandırıcı (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Naşit Özcan, Ahmet Güldürür, Hüseyin Şiret, Müzehher
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir sosyete dolandırıcısının güldürüsü.
Gösterim Tarihi: 16 Kasım 1933
Not: Kısa öykülü film.
Söz Bir Allah Bir (1933)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Mahmut Yesari'nin Maurice Henneguin ve Pierre Veber'den "Kudret Helvası" adıyla uyarladığı "Et moi j't dis gu'elle T'a fait de l'reil - Sana Göz Kırptı Derim" adlı oyundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, İ. Galip Arcan, Bedia Muvahhit, Muammer Karaca, Melek Tayfur, Cahide Sonku, Necla Sertel, Semiha Berksoy, Mahmut Moralı, Ferih Egemen, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İki canciğer arkadaş olan Avukat Şadan ile Arnavut Recep'in güldürüsü.
Gösterim Tarihi: 30 Ekim 1933
Not: Operet türünde bir film
Aysel Bataklı Damın Kızı "Bir Köy Hikayesi" (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Selma Lagerlöfün "Tösen Fran Stormyrtorpet" adlı öyküsü ile İsveçli yönetmen Viktctor Sjöström 'ün uyarladığı Bataklık Kızı" filminden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar, Remzi Ar
Müzik: Cemal Reşit Rey
Oynayanlar: Cahide Sonku, Talat Artemel, Feriha Tevfik, Hazım Körmükçü, Sait Köknar, Behzat Butak, Mahmut Moralı, İ. Galip Arcan, Nafia Arcan, Naciye, Müfit Kiper, Hadi Hün, Sami Ayanoğlu, Ergun Köknar
Yapım: Muhsin Ertuğrul kendi adına yapıp işletmesini İpek Film'e devretti.
Konu: İki Anadolulu ailenin Aysel ile Ali'nin aşk öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1934
Eleştiri 1: Bu film Türklüğün özü ve Türk'ün ta kendisidir. (Darülbedayi, s.55, 1 Ocak 1935)
Eleştiri 2: "Bataklı Damın Kızı Aysel", Muhsin Ertuğrul'un genellikle çok saldırıya uğramış, çok kötülenmiş sineması içinde en olumlu ve ilginç örnek .... (Bkz. Atilla Dorsay, Sinema ...)
Leblebici Horhor Ağa (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Tekfor Nalyan-Dikran Çuhacıyan ikilisinin aynı adlı operetinden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Behzat Butak, Vasfi Rıza Zobu, Ferdi Tayfur, Feriha Tevfik, Necla Sertel, Mahmut Moralı, Muammer Karaca, Kadri Ögelman, Fatma Andaç, Kemal Küçük
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Mirasyedi Hurşit beyle, Horhor adlı bir leblebicinin kızı Fadime'nin aşk öyküsü.
Gösterim Tarihi: Mart 1934
Not: Filmin bazı bölümleri İş Bankasından alınan kredi ile tamamlandı. Üçüncü kez çevrilen bu filmin ilk iki çevrimi 1916 ve 1923 yıllarında gerçekleştirilmiştir.
Ödül: 2. Uluslararası Venedik Film Şenliği'nde (1934) "Onur Diploması".
Milyon Avcıları (1934)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Max Neufeld'in 1933'de çevirdiği "Sehnsucht 202" adlı filminden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Feriha Tevfik, Necla Sertel, Sami Ayanoğlu, Necdet Mahfi Ayral, Sait Köknar, Ferdi Tayfur, Melek Tayfur, Muammer Karaca, Mahmut Moralı
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir ilan bürosuna verilen ilanların karışmasıyla ortaya çıkan komik olayların öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1934
Güneşe Doğru (1937)
Yönetmen ve Senaryo: Nâzım Hikmet
Görüntü Yönetmeni: Lazar Yazıcıoğlu
Oynayanlar: Ferdi Tayfur, Mediha Baran, Arif Dino, Neyzen Tevfik, Reşit Baran, Nergis, Fahire
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Geçirdiği bir göz ameliyatı sonucu, kendini hayal dünyasında bulan bir gencin düşsel öyküsü.
Not: Filmin dekorlarını Abidin Dino hazırladı.
Bir Kavuk Devrildi (1939)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Necdet Mahfi Ayral (Musahipzade Celal'in oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Hazım Körmükçü, İ. Galip Arcan, Mahmut Moralı, Emin Beliğ, Vasfi Rıza Zobu, Muammer Karaca, Samiye Hün, Refik Kemal Arduman, Talat Artemel, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, Yaşar Özsoy, Sami Ayanoğlu, Sait Köknar, Muazzez Akçay, Mualla Akçay, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Bir kavukçu dükkânı sahibi Neşati ile sadrazam olan yakınının öyküsü.
Gösterim Tarihi: 31 Ocak 1939
Not: Bazı açık saçık sahneleri nedeni ile Yunanistan ve diğer ülkelerde filmin gösterimine izin verilmedi. Ayrıca " Aynaroz Kadısı" adlı filmle birlikte her iki yapım "Türk tarihini tezyif edici" bulunarak dönemin bazı milletvekillerinin tepkisini çekti.
Tosun Paşa (1939)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Jean de Letraz'ın "Le Bichon" adlı oyunundan)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhlis Sabahattin
Oynayanlar: Oy: Hazım Körmükçü, Vasfi Rıza Zobu, Mahmut Moralı, Feriha Tevfik, Halide Pişkin, Necla Sertel, Suavi Tedü, Şevkiye May
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Tosun adlı gayri meşru bir çocuğun çevresinde geçen olayların öyküsü.
Gösterim Tarihi: 11 Kasım 1939
Şehvet Kurbanı (1940)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet) (Victor Fleming'in "The Way of ali Flesh" adlı filminden-1927)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Muhittin Sadak
Oynayanlar: Cahide Sonku, Muhsin Ertuğrul, Suavi Tedü, Necla Sertel, Nevin Akkaya, Gülseren Sadak, Ferdi Tayfur, Sait Köknar, Nuri Işılay, Kadri Ögelman, Emin Beliğ Belli, Hadi Hün, Necdet Mahfi Ayral, Müfit Kiper, Kani Kıpçak, Hakkı Necip Ağrıman, Muhip Arcıman, Yaşar Özsoy, Nemci Oy, Cahit Irgat, Saim Bilge, Kenan Çakak, Reşit Baran, Neşet Berküren, Mehdi Yeşildeniz, Mümtaz Ener, Faik Coşkun, Atıf Kaptan
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Âşık olduğu bar kadını uğruna elindeki avucundaki tüm paraları harcayıp kendini yitiren evli ve iki çocuklu veznedarın dramatik öyküsü.
Gösterim Tarihi: 6 Haziran 1940
Not: Suavi Tedü ile Türk Sinemasında ilk "Jön-Prömiye" tipinin doğuşu.
Kahveci Güzeli (1941)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: M. İhsan (Nazım Hikmet'in bir öyküsünden)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Müzik: Sadettin Kaynak
Oynayanlar: Behzat Butak, Münir Nurettin Selçuk, Hazım Körmükçü, Talat Artemel, Nezihe Becerikli, Nevin Seval, Cahit Irgat, Avni Dilligil, Hadi Hün, Yaşar Nezihi, Muazzez Arçay, Mümtaz Ener, Kadri Ögelman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İyi çalışamayan bir kahveye çırak olarak kapılanan Tekin ile Keloğlan adlı iki kardeşin öyküsü
Kıskanç (1942)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Mümtaz Osman (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Oynayanlar: Muhsin Ertuğrul, Cahide Sonku, İ. Galip Arcan, Suavi Tedü, Fatma (Andaç) Arkan, Sami Ayanoğlu, Necla Sertel, Nevin Akkaya, Behzat Butak, Sait Köknar, Muazzez Arçay, Kani Kıpçak, Hakkı Necip Ağrıman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: İhanet eden karısı yüzünden katil olan bahtsız bir adamla, babasını savunmak için mahkemede tanıklık yapan avukat kızın dramı.
Kara Koyun "Kızılırmak Karakoyun" (1946)
Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Ercüment Er (Nazım Hikmet)
Görüntü Yönetmeni: Yuvakim Filmeridis
Müzik: Mustafa Sarısözen
Oynayanlar: Behzat Butak, Vasfi Rıza Zobu, Mahmut Moralı, Hadi Hün, Nevin Seval, Perihan Yanal, Mümtaz Ener, Haluk Sarıcı, Nafia Arcan, Kadri Ögelman
Yapım: Halk Film (Fuat Rutkay)
Şarkılar: Mefharet Yıldırım, Necmi Rıza
Konu: Bir Yörük obası beyinin kızı Hatçe ile Çoban Selim'in sonları ölümle biten aşk öyküsü.
Eleştiri: Senaryoyu yazan Ercüment Er, bazı teferruatı tahrif etmesine rağmen eserinde muvaffak olmuş sayılır. Bundan sonraki hatalar rejisör ve artistlere aittir. (Nimet İdüz, Son Saat gaz., 15 Mart 1947)
Üçüncü Selimin Gözdesi (1950)
Yönetmen: Vedat Ar
Senaryo: İhsan Koza (Ziya Şakir'in "Sadullah Ağa" adlı romanından)
Görüntü Yönetmeni: Özen Sermet
Oynayanlar: Münir Nurettin Selçuk, Perihan Altındağ Sözeri, Pola Morelli, Münir Özkul, Cahit Irgat, İhsan Evrim, Feridun Çölgeçen, Sema Renkler, Meral Körmükçü, Şükran Söğüt, Cevat Kurtuluş, İnci Tamay, Muazzez Erdiken
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: 3. Selim'in gözdesi Mihriban Sultan'a âşık olup, zindanlara düşen bestekâr Sadullah Ağa'nın sevda öyküsü.
Gösterim Tarihi: Ocak 1951
Not: Senaryosunu Nazım Hikmet yazmıştır. (Vecdi Sayar, Sinemacı Nazım Hikmet, Yeni Sinema der., s.32 Haziran-Temmuz 1980)
Balıkçı Güzeli "Bin İkinci Gece" (1953)
Yönetmen: Baha Gelenbevi
Senaryo: İhsan Koza (İhsan İpekçi)
Görüntü Yönetmeni: Turgut Ören
Müzik: Mesut Cemil
Oynayanlar: Cüneyt Gökçer, Ayten Çankaya, Münir Özkul, Nezihe Becerikli, Neşe Yulaç, Ertuğrul Bilda, Kadri Ögelman
Yapım: İpek Film (İpekçi Kardeşler)
Konu: Eski bir Türk masalının öyküsü.
Not: Filmin senaryosunu takma adla Nazım Hikmet yazdı. ( Vecdi Sayar, Sinemacı Nazım Hikmet, Yeni Sinema der., s.32, Haziran-Temmuz 1980)
SAYGILAR!..