scanfan
Yönetici
- 25 Eyl 2013
- 7,210
- 75,910
Alışveriş Katalogları
Perakendeci Mağazaların En Eskilerinden
"Sears Roebuck"ın 1900'lü Yıllara Ait Katalogları
Evden dışarıya çıkmadan alışveriş yapmayı mümkün kılan, bir bakıma büyük mağazaları insanların ayağına getiren "alışveriş katalogları"nın (mail order catalogs) mazisi çok eskilere, 19. yüzyılın sonlarına kadar dayanıyor. İşin tuhaf yanı internetin hayatımıza iyice girmesiyle de artık önemlerini yitirdiler. Oysa 1970'li 80'li yıllarda bu mağazaların çıkarttıkları katalogların yeni sayılarının eski kitapçılara düşmesini dört gözle beklerdim ve bazıları yılda birkaç kez yayımlanan bu katalogların oldukça geniş bir koleksiyonunu yapmıştım. Ara sıra 40'lı 50'li ve 60'lı yıllara ait olanları da denk gelirdi. Bunlara birer "zaman kapsülü" gözüyle bakmışımdır, bir toplumun belli bir dönemdeki yaşam tarzının, tüketim alışkanlıklarının, bir ülkenin tarih kaydının vs tek bir ciltde sıkıştırılmış halleri, yani bir nevi zaman kapsülleriydi bunlar. Zaman zaman bin-binbeşyüz sayfaya kadar ulaşan bu hacimli katalogların özellikle yılbaşı sayıları çok ilginç olurdu. Her sayfası rengarenk olan kataloglar ince kaliteli kağıda basıldıkları için çok kalın durmazlardı, ama epey ağırdılar. İçinde bir insanın tüketebileceği her şey fotoğraflarıyla listelenmiş olurdu. Neler yoktu ki? Tıraş takımlarından oyuncağa ve giysiye, televizyon-video cihazlarından kitaba, takılara, otomobil lastiğine kadar akla gelebilecek her şey vardı ve bunları satın almak isteyenler kataloğun arkasında bulunan istek formlarından doldurarak şirketten posta yoluyla ısmarlarlardı. Ama nerede? Tabii ki ABD'de ve o ülkeyle bağlantılı bölgelerde (örneğin Amerikan üslerinin bulunduğu ülkelerde vs). Dolayısıyla İzmir'de de eski kitapçıların rafları bunlarla tıka basa dolu olurdu, haliyle çok da ucuzdular. Bizler doğal olarak bu kataloglarda listelenmiş ürünlerden ısmarlayamazdık (velev ki samimi olduğunuz bir Amerikalı arkadaşınız varsa, sizin adınıza belki ısmarlayabilirdi) Gümrük kapılarının sıkı olduğu, döviz bulundurmanın suç olduğu dönemlerdi, internet filan da henüz ortalarda olmadığından biz bu kataloglara teknolojiyi takip etmek amacıyla, biraz da meraktan bakıyorduk (zaten kendi ülkesinde de bir tür "dilek kitabı" (wish book) ya da hayal kurma malzemesi olarak kabul ediliyormuş (özellikle de kentlere uzak yaşayan çiftçi aileleri için), ama gelin biz buna tüketimi körükleme araçları diyelim! Neden 1900'lerin katalogları daha revaçta derseniz, bugün bize çok tuhaf gelen birçok şeyin postayla satılıyor olmasından diyebilirim. Bu eski kataloglarda otomobilden mezar taşına, canlı çiftlik hayvanından afyona (opium) ve arseniğe kadar her şey var!
1970'lerde ve 80'lerde toplamaya çalıştığım o yıllarda basılmış katalogların en tanınmış olanı, kökleri 19. yy'a dayanan "Sears Roebuck"ın kataloglarıydı. Yine geçmişi 1900'lerin başına kadar uzanan "JC Penney"in katalogları da çok renkli olurlardı. Bunların Alman muadilleri de "Quelle" kataloglarıydı ki bunlar ABD'li refikleri kadar zengin olmazdı, daha çok giysi ağırlıklı olduklarından sıkıcıydılar. Şimdilerde bazı firmalar kataloglarını internetten online yayınlıyorlar. Zaten internet alışverişinin yaygınlaşması ile birçoğu piyasadan çekilmiş. Küçük kitlelere hitab eden ihtisas katalogları hâlâ üretilip dağıtılıyor, ama bunlar küçük bir uğraşı alanını ilgilendiren ince kataloglardır. Daha önce bir Disney koleksiyon kataloğu ile birkaç sanat malzemeleri kataloğunu sunmuştum. Perakende mağazası Sears 1892'de kurulmuş, ilk kataloğu 1897'de çıkarmış, son katalog da 1993'te basılmış. Mağaza zincirleri hâlâ faal. 2005'te Kmart tarafından satın alınmış ama artık ABD'nin en büyüğü değil (23'üncü büyük perakendeci). 1973-2009 arasında 26 yıl boyunca dünyanın en yüksek gökdeleni olan Şikago'daki "Sears Towers" şirketin karargahıydı, satıldı, adı değişti: Willis Kuleleri)
Bir not: bu katalogların yurt dışında "dönem filmleri" çekilirken "sanat yönetmenleri"nin faydalandıkları materyallerin başında geldiğini biliyorum. Hatta 1980'lerde "siyah beyaz filmlerin renklendirilmesi" furyası sırasında oyuncuların üzerlerindeki giysilerin renklerinin tespit edilmesi sırasında bu kataloglara da başvurulmuş. Bizde de artık buna dikkat etmeye başladıklarını tahmin ediyorum, zira bir tarihte konusu 1920'lerde geçen bir TV dizisinde 1930'lu yılların bir otomobili kullanılmıştı (bu tabii imkansızlıktan yapılmıştır).
Evde LIFE dergilerini karıştırırken Ocak 1970'e ait bir sayısında aşağıdaki reklamı görünce bu konuyu açmaya karar verdim. Sears'ın en ünlü kataloglarından olan 1902 kataloğunun "tıpkı basımı"nı yapmışlar ve satıyorlardı. Aslında bu kataloğun tamamını sizlere sunmak isterdim ama nette çok aradım bulamadım. Bunun yerine resmin altında linkini bulacağınız 1897 kataloğunun çok kısa bir versiyonunu bulabildim. Ayrıca 1902 kataloğu ağırlıklı olmak üzere, 1890 ilâ 1918 yıları arasındaki kataloglardan alınmış birkaç ilginç ürünü de fikir vermesi açısından resimleriyle sundum. (Resimdeki 1902 kataloğunun bir pdf versiyonunu bulan olursa konuya eklemesini rica ediyorum).
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
(Yandex'ten indir) Tamamı değil, kısa bir bölümü.Ayrıca "Internet Archive" sitesinde Sears'ın 1918 kataloğunu sunmuşlar. Online da
okunabiliyor, indirilebiliyor da. Çok hacimli bir dosya (pdf 400 MB, imaj 3,4 GB!) olduğu için
bilgisayarı kasıyor, o nedenle oradan online okumanız daha iyi, online daha rahat okunuyor.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Tıklayarak "İnternet Arşivi"nden doğrudan okuyabilirsiniz.1902 kataloğundan çamaşır makinesi. "Her şeyi yıkar" demişler, halıları bile.
1900 kataloğundaki kadın kıyafetlerinden ayı kürkünden mamul "pelüş pelerinler"
(Bizim sünnet kıyafetlerini buradan kopyalamış olmasınlar?)
1909 kataloğunda otomobil 395 dolar, çok pahalı!
Zira doların bugünkü değeriyle 10.000 dolardan biraz fazla.
1902 kataloğundan bir "elektrikli kemer". Kasıklara verdiği akımla cinsel
sorunlara, kısırlığa ve ayrıca bilimum sinirsel rahatsızlıklara iyi geliyormuş!
1902 yılı. Katalogdan mezar taşı bile ısmarlanabiliyormuş. Yanındaki de işitme cihazı.
1909 kataloğu, fotoğraf makineleri ve tab malzemeleri.
1914 kataloğundan bebek arabaları, çelik karyola ve komidin, vestiyer.
1914 kataloğu, mutfak dolapları ve masası.
1916 kataloğundan telefonun yanı sıra bir revolver de ısmarlayabilirdiniz.
1902 yılından "buz dolabı". Kelimenin gerçek anlamıyla bir "buz" dolabı.
Zira elektrikle değil içine yerleştirilen buz kalıbı sayesinde soğutuyor.
1902 yılı kataloğunda gramofon. Plakları silindir şeklinde.
$75 fiyatı o güne göre korkunç!
1902 yılı. İlaçlar. Soldaki kadın hastalıklarına, sağdaki sinir hastalıklarına iyi geliyor.
Ayrı bir yazının konusu olması gerekir, ama bir tane de 1981 yılına ait katalogdan örnek
verelim: Video kaset player/recorder'lar çıkalı 5-6 yıl olmuş olmasına rağmen hâlâ pahalı.
Portatif olanının fiyatı $1,125. Doların bugünkü değeriyle 3.000 dolara yakın!
Son düzenleme:
